انسان ها در طول زندگی خود با چالش های زیادی روبرو می شوند. یکی از این چالش ها بیماری است. آری، اضطراب یک بیماری است که درجات مختلفی دارد. اضطراب شدید یکی از جانکاه ترین دردهایی است که یک فرد می تواند با آن رو در رو شود. در این مقاله قصد داریم به درد سیاه و تخریب گر اضطراب و راههای کاهش آن توسط موسیقی بپردازیم.
تاثیر موسیقی بر کاهش استرس و اضطراب:
در این بند می خواهیم کمی خودمانی و به دور از واژه های علمی صحبت کنیم. بدون تعارف، اضطراب یکی از بزرگترین فجایعی است که می تواند بر سر یک فرد نازل شود. بدترین قسمت اضطراب آن است که فرد نمی داند چه چیز او را به هراس واداشته است. ترس در اوج خود غلیان می کند. ترسی که جنس طبیعی ندارد. اگر یک خرس به ما حمله کند، می ترسیم و فرار می کنیم. این ترس طبیعی منجر به نجات ما می شود. اما فرد مضطرب نمی داند از چه چیزی می ترسد و این خود، نهایت بیچارگی است.
اضطراب در ناخودآگاه شکل می گیرد، جایی که ما به آن دسترسی نداریم. اما نمود آن در ذهن هشیار ماست. خوشبختانه انسان می تواند با حربه هایی ذهن خود را کنترل کند. یکی از این حربه ها، مشغول کردن ذهن است. یعنی در مواقع اضطراب به زور هم که شده، تمرکز ذهن را به چیز دیگری معطوف کنیم. چه چیز بهتر و زیبا تر از موسیقی؟ موسیقی از نظر معنا، قداست بلایی دارد. نوزاد با لالایی مادر به هاله امن و آرامش وجود وارد می شود. گیاهان و جانوران نیز موسیقی را درک می کنند. حتما شنیده اید که برای بهره وری بیشتر و طراوت و تازگی گیاهان، موسیقی پخش می کنند. گویی موسیقی جلوه ای از عالمی دیگر است که بر ما زمینیان عطا شده. پس در مواقع اضطراب، گوش کردن به آهنگ های آرامبخش می تواند تسکین دهنده درد زیاد فرد باشد.
اما در کنار شنیدن موسیقی، نوازندگی هم برای کاهش اضطراب، یک راهکار شگفت انگیز قلمداد می گردد. گفتیم فرد به هر قیمتی که شده باید ذهن را از احوال پریشان خود دور کند. انجام فعالیت های عادی برای فرد مضطرب بسیار سخت است. اما نوازندگی اینگونه نیست. فرد مضطرب حال خرابش را تبدیل به نغمه های ساز خود می کند. میان او و ساز گفتگویی به زبان موسیقی شکل می گیرد. حتی نوازندگی می تواند الهام بخشی برای تغییر در سبک زندگی و کاهش درد ناشی از اضطراب گردد. در همین راستا به مقاله ای منتشر شده در وبسایت نت به نت با عنوان موسیقی و آرامش برخورد کردیم که به شکلی عمیق، راه رسیدن به آرامش توسط موسیقی را بررسی کرده است. پیشنهاد می کنیم آن را مطالعه کنید.
نکته مهم: اضطراب مزمن یک اختلال در سیستم اعصاب و روان است و درمان آن فقط باید زیر نظر پزشک متخصص انجام گیرد. در این مطالب ما راه های کاهش اضطراب را ذکر کردیم نه درمان آن را.
تفاوت استرس و اضطراب
ابتدا باید بین دو واژه استرس و اضطراب تفاوت قائل شویم و وجه تمایز آنها را بدانیم. استرس به معنای فشار است. عامل آن ریشه در واقعیت داد و پاسخ طبیعی بدن به تنش ها و محرک های بیرونی است. استرس بیماری نیست و در اکثر مواقع خود به خود یا با رفع عامل تنش زا از بین می رود. اما اضطراب یک بیماری است و بهترین تعریف برای آن ترس و نگرانی شدید از ناشناخته هاست. همه انسانها در دوره های مختلف با اضطراب رو در رو می شوند. اما وقتی فرد مورد حمله اضطراب شدید و مزمن قرار گیرد، زندگی برای او غیر قابل تحمل می شود. دست از امور روزمره می کشد و در تنهایی خود با غول زجر، دست و پنجه می ساید. اضطراب شدید بسیار مخرب و آسیب رسان است و حتما بایستی مورد درمان قرار گیرد.
در این مقاله ما محدودیت داریم و نمی توانیم بر عوامل اضطراب و بررسی آن از دید علم بپردازیم. هدف ما این است که بررسی کنیم موسیقی چه تاثیری می تواند بر کاهش اضطراب فرد داشته باشد.
تاثیر موسیقی بر انسان
موسیقی از ابعاد مختلف فردی و اجتماعی روی انسان تاثیر گذار است. موسیقی تنها هنر غیر بصری است. به خاطر همین با دنیای درون فرد ارتباط می گیرد. از آنجا که موسیقی بر پایه نظم و هارمونی است، الگوهای متریک و مشخصی در ریتم و ملودی خود دارد. احساس انسان همواره پذیرای موسیقی خوب است و آن را به عمیق ترین لایه های روانشناختی خود راه می دهد. نظم و الگوریتم بی نقص موسیقی در انسان مثل یک پردازنده عمل می کند و به کمک مغز می آید. باعث بهبود عملکرد هورمونی سیستم عصبی و مغز می گردد. از آنجا که هدف غایی همه انسانها رسیدن به آرامش است، موسیقی خوب می تواند عاملی موثر در این راه قلمداد گردد.
تاثیر موسیقی بر اعصاب و روان
اعصاب: تاثیرات روانشناختی موسیقی بر سیستم عصبی، علمی نسبتا نوین است که به دنبال کشف ارتباط بین شنیدن موسیقی خوب و تغییرات در خلق و خوی فرد می باشد. تحقیقات ثابت کرده است که شنیدن موسیقی خوب و آرام بخش موجب تقویت تمرکز، حافظه و قدرت پردازش مغز می گردد. به تبع آن بسیاری از تنش ها کمسو می شوند و موجب کاهش اضطراب و استرس می گردد.
روان: قدمت بررسی تاثیر موسیقی بر روان بسیار بیشتر از سیتم عصبی است و به دوران ارسطو و افلاطون، نزدیک به 2500 سال پیش باز میگردد. بیشترین تاثیر موسیقی بر ضمیر ناخودآگاه افراد است. احساس خوبی که در هنگام شنیدن موسیقی داریم، ذهن ناخودآگاه ما را بر این باور می رساند که ما در امنیت و آسایش قرار داریم. این حالت را به گستره وسیع درون تعمیم داده و موجب می شود حس خوشایند آرامش به روان فرد القا شود.
موسیقی درمانی
شاخه ای به نسبت قدیمی است. موسیقی درمانی مستقیما بر احساسات تمرکز دارد و با برانگیخته کردن عواطف انسانی، واکنش مغز و تاثیر آن بر روحیه و خلق و خوی فرد رصد می شود. موسیقی درمانی با دو روش صورت می پذیرد.
1- روش غیر فعال: در این روش درمان بیمار صرفا بر اساس شنیدن موسیقی است و تاثیر آن بر انگیخته کردن احساسات درونی است.
2- روش فعال: در این روش از بیمار می خواهند خودش نوازندگی کند، با صدای بلند آواز بخواند و یا به رقص و حرکات موزون بپردازد.
معرفی آهنگ توجیه منطقی ای ندارد. طیف وسیعی از عوامل زیستی، اجتماعی، ژنتیکی، رفتاری، شخصیتی و… روی سلیقه افراد برای انتخاب موسیقی تاثیر می گذارد. هر کس برای خود یک آرشیو موسیقی دارد. آهنگ های انتخابی یک فرد ممکن است اصلا در حیطه ذائقه فرد دیگری نباشد. تنها ملاک ما برای معرفی آهنگ، حس خوب است. هر موزیکی که به شنونده حس خوب القا کند، آن موزیک برای رفع خستگی ذهن و کاهش استرس روزانه او می تواند موثر باشد. یکی با شنییدن موسیقی حماسی به وجد می آید، دیگری موسیقی کلاسیک را می پسندد و…
نکته: موارد ذکر شده برای خستگی ذهن و استرس بود. اما همانطور که گفتیم در هنگام اضطراب باید از موزیک های تند، خشن و تنش زا دوری شود. برای فرد مضطرب آهنگ های آرام بخش و ملایم تجویز می گردد.
موسیقی بی کلام برای درمان افسردگی
افسردگی یکی دیگر از بیماری های روحی و روانی است. این بیماری به شکل غمی بزرگ و غیر منطقی ظاهر می شود. افسردگی از بین تمامی بیماری های روحی، بیشترین میل به خود کشی را به همراه دارد. افسردگی شدید نیز باید زیر نظر پزشک متخصص مغز و اعصاب، یا اعصاب و روان درمان شود.
موسیقی و کاهش افسردگی: برخی گمان می کنند فرد افسرده بایستی آهنگ شاد و بزن بکوب گوش کند تا روحیه اش عوض بشود. این تعبیری بسیار اشتباه است و نتیجه عکس خواهد داشت. فرد افسرده غم بزرگی دارد و باید این غم جانسوز را با ناله های غریبانه ای از سینه خارج کند. برای یک فرد که دچار افسردگی است، آهنگ های آرام بی کلام تجویز می گردد. آهنگ هایی با چاشنی غم لطیف. این نوع از موسیقی، با غم درون فرد همسو می شود. فرد به صورت ناخودآگاه غم خود را بر امواج ملودی سوار می کند. شاید به شکل بغض بزرگی از عاطفه در آید و با ترکیدن آن همراه با گریه و اشک، سگ سیاه افسردگی از وجود او خارج گردد.
