آیا ChatGPT نهاد اجتهاد را هم تهدید می کند؟ / بررسی نمونه‌ای از پاسخ ChatGPT به سوالات اعتقادی
شاید مهمترین خبر این روزها در حوزه فناوری، مربوط به هوش مصنوعی و به خصوص چت‌بات ChatGPT باشد. به عقیده بسیاری از آینده پژوهان، خیلی از مشاغل مانند استادی دانشگاه یا امور پژوهشی که به نحوی به تولید اندیشه و محتوا مربوط هستند، ممکن است در آینده توسط برنامه های مبتنی بر هوش مصنوعی مانند ChatGPT، جایگاه خود را از دست بدهند. دکتر فرهاد شفتی دارای دکتری مطالعات اسلامی از دانشگاه ادینبرو اسکاتلند است و تحصیلات حوزوی را هم تا دوره سطح تجربه کرده است. وی در یادداشت زیر که در کانال تلگرامی خود منتشر نموده است، تجربه خود را از آزمودن ChatGPT در حوزه پاسخ به سوالات دینی شرح داده است. هر چند تجربه ایشان در مورد پرسش سوالات اعتقادی و فلسفی از این چت‌بات می باشد ولی بدیهی است که پاسخ به سوالات فقهی نیز نمی تواند دور از دسترس برنامه های مشابه ChatGPT باشد. متن این یادداشت را در ادامه بخوانید:
امکانِ ChatGPT دانشگاه‌ها را کلافه کرده است. این برنامه‌ی هوش مصنوعی به دانشجویان امکان می‌دهد که پاسخ پرسش‌ها و گزارش‌های دانشجویی را با تایپ یک یا دو سه جمله‌ی پرسشی یا امری در ChatGPT به نحو مطلوبی تهیه کنند. در حال حاضر هیچ راهی برای تشخیص چنین تقلبی وجود ندارد. البته کاربرد اصلی ChatGPT تقلب نیست. اگر درست از آن استفاده شود مشاور خوبی است برای دادن اطلاعات اولیه‌ی یک پرسش پژوهشی. این مشاور خوب اما همیشه نیز قابل اعتماد نیست. برنامه مانند جستجوگر اینترتنی عمل نمی‌کند، بلکه از فرآیندهای پیچیده‌ی پردازش داده‌ها و الگوریتم‌های منطقی استفاده می‌کند تا به پاسخی برسد. اگرچه این باعث قدرت و وسعت برنامه می‌شود اما امکان اشتباه را نیز بالا میبرد و گاه به خبط‌هایی خنده‌دار منجر می‌شود، مثلا نام بردن از کتابی که وجود ندارد یا اشتباه در معرفیِ حوزه‌ی تخصصی افرادِ مشهور.
با این حال با دریافت مداوم اطلاعات کاربری، برنامه رو به پیشرفت است و برنامه‌های رقیب نیز در حال ورود به بازار هستند و انتظار این است که هوش مصنوعی در آیندهی نزدیک، شبیه به یک استاد مشاور یا همه‌چیزدانِ هوشمند (نه فقط همه‌چیزدان، مانند ویکی‌پدیا) دستیاری زبردست و رایگان برای کاربران باشد. ChatGPT فعلا در زبان فارسی خوب عمل نمی‌کند و جملات بی‌معنی زیاد می‌آورد اما به زبان انگلیسی، و احتمالا دیگر زبان‌های اروپایی، قوی عمل می‌کند.
من در ایام گذشته اوقات جالبی با ChatGPT داشتم. گاه پاسخ‌هایش را تحسین می‌کردم و گاه به بلاهتش می‌خندیدم. در موضوعاتی متنوع آن را تجربه کردم. به نظرم رسید برای این کانالِ تلگرامی نیز تجربه‌ای کنم:
از ChatGPT خواستم آیهای از قرآن بیاورد و آن را شرح دهد. آیه‌ی آل‌عمران ۱۹۰، ۱۹۱ را آورد (إِنَّ فی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ …). سپس نوشتم که به آن نقل قولی از ابن‌عربی اضافه کند، به انجیل هم اشاره کند و به مناسبت نکته‌ای مرتبط از فلسفه‌ی یونان نیز بیاورد. حاصل را در گوگل-ترنسلیت فارسی کردم. نتیجه این شد که به نظرم برای یک هوش مصنوعیِ نامسلمان که در ابتدای راه است بد نیست:
«در طراحی پیچیده و تعادل موجود در آفرینش آسمان ها و زمین، از جمله مدار دقیق و چرخش زمین که امکان تناوب روز و شب را فراهم می کند، نشانه های روشنی برای صاحبان درک است. مطالعه‌ی نجوم و اخترفیزیک وسعت و پیچیدگی جهان و قوانین فیزیک را که بر عملکرد آن حاکم است آشکار کرده است.همانطور که ابن عربی می گوید: «جهان بیرونی، شدن اسماء الهی و حقایق الهی است.
کتاب مقدس نیز از عظمت آفرینش خداوند صحبت می‌کند، مثلا در مزامیر، ۱۹:۱، آمده است: “آسمان ها جلال خدا را اعلام می کنند”. فلاسفه‌ی یونانی مانند فیثاغورث و ارسطو نیز نظم و زیبایی در جهان طبیعت را دلیلی بر بودن یک اصلِ عقلانی یا هوشمند پشت آن می دانستند. قرآن به ما یادآوری می کند که درباره‌ی این نشانه ها تامل کنیم و به یاد خالق خود باشیم که هیچ یک از اینها را بی‌هدف و بیهوده نیافریده است. همانطور که قوانین فیزیک بر جهان هستی حاکم است، ما نیز مسئول اعمال خود هستیم. با پیروی از رهنمودهای قرآن، اعمال خود را به عنوان بازتابی از امر الهی ببینیم، و زندگی را بر اساس خواست خداوند بسازیم و همچنین از طریق تفکر و مطالعه در جهان طبیعت به پرورش فضیلت و حکمت در خود بپردازیم.»
پیش از این، از پژوهشگران و عالمان اینترنتی صحبت می‌شد، به نظرم به زودی باید منتظر مقاله‌ها و دیدگاه‌های برخاسته از هوش مصنوعی باشیم. از ChatGPT خواستم در یک جمله توان خود را با توان انسان مقایسه کند. به نظرم پاسخ صادقانه و در خور درنگی داد: «من هوش دارم اما مانند انسان آگاهی ندارم.» (ترجمه)
۵۸۵۸