افسردگی فصلی چیست؟ علل، علائم و روش های درمان آن

افسردگی فصلی نوعی اختلال عاطفی است که با تغییر فصول ظاهر می شود و معمولاً در ماه های پاییز و زمستان شدت می گیرد. این اختلال که در منابع علمی با نام اختلال عاطفی فصلی یا SAD (Seasonal Affective Disorder) شناخته می شود، از زیرشاخه های افسردگی عمده است. کاهش نور خورشید، تغییر ساعت زیستی بدن و کمبود برخی هورمون ها از مهم ترین دلایل بروز این مشکل هستند.

افراد مبتلا معمولاً در نیمه دوم سال احساس خستگی، بی انگیزگی، بی علاقگی به فعالیت های روزمره و حتی تمایل به انزوا را تجربه می کنند. در مقابل، با افزایش نور خورشید در فصل بهار، بسیاری از علائم به تدریج فروکش می کند.

علت های بروز افسردگی فصلی

پژوهشگران هنوز به پاسخ قطعی درباره علت بروز این اختلال نرسیده اند، اما شواهد علمی چند عامل زیستی و محیطی را در شکل گیری آن مؤثر می دانند. این عوامل بیشتر به تغییرات میزان نور و اثر آن بر سیستم عصبی انسان مربوط می شوند.

• کاهش تولید سروتونین: سروتونین یکی از انتقال دهنده های عصبی مهم در تنظیم خلق و خو است. کاهش نور خورشید در ماه های سرد سال موجب افت تولید این ماده در مغز می شود.
• اختلال در ترشح ملاتونین: ملاتونین هورمونی است که چرخه خواب و بیداری را تنظیم می کند. روزهای کوتاه و شب های بلند زمستان تعادل ترشح این هورمون را بر هم می زنند.
• کاهش ویتامین D: نور خورشید منبع اصلی تولید ویتامین D در بدن است. کمبود این ویتامین می تواند در عملکرد مغز و خلق و خو اثر منفی بگذارد.
• تغییر ریتم شبانه روزی بدن: ساعت بیولوژیکی بدن با میزان نور محیط تنظیم می شود و هرگونه اختلال در این چرخه می تواند منجر به بروز احساس افسردگی یا اضطراب شود.

علائم افسردگی فصلی

علائم این اختلال به طور معمول در ماه های سرد سال آغاز شده و با گرم تر شدن هوا کاهش می یابد. شدت و نوع علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت است، اما بیشتر بیماران الگوی مشابهی را هر سال تجربه می کنند.

برخی از نشانه های رایج عبارت اند از:

• احساس غم، ناامیدی یا پوچی بدون دلیل مشخص
• کاهش انرژی و خستگی مداوم
• بی علاقگی به فعالیت های روزمره و اجتماعی
• تغییر در الگوی خواب (افزایش خواب یا بی خوابی)
• افزایش اشتها و تمایل به خوردن کربوهیدرات ها
• تمرکز دشوار، تحریک پذیری و اضطراب
• احساس بی ارزشی یا گناه
• افکار خودکشی در موارد شدید

پژوهش های دانشگاه هاروارد نشان داده اند که زنان نسبت به مردان بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند، همچنین احتمال بروز آن در افراد جوان بیشتر از سالمندان است.

عوامل خطرآفرین

برخی ویژگی های شخصی و محیطی می توانند احتمال ابتلا به افسردگی فصلی را افزایش دهند. آگاهی از این عوامل به پیشگیری و تشخیص زودهنگام کمک زیادی می کند.

• جنسیت: زنان بیش از مردان در معرض ابتلا به افسردگی فصلی هستند، که این امر ممکن است با تفاوت های هورمونی و روان شناختی میان دو جنس مرتبط باشد.
• محل زندگی: ساکنان مناطق شمالی یا نقاطی که زمستان های طولانی و روزهای کوتاه دارند، بیشتر درگیر این اختلال می شوند.
• سابقه خانوادگی: وجود افسردگی یا اختلالات عاطفی در اعضای خانواده، خطر بروز این نوع افسردگی را افزایش می دهد.
• سابقه شخصی ابتلا به افسردگی یا اختلال دوقطبی: افرادی که پیش تر دچار مشکلات روانی بوده اند، نسبت به دیگران آسیب پذیرترند.

تشخیص افسردگی فصلی

تشخیص این اختلال معمولاً با بررسی سابقه پزشکی و الگوی زمانی علائم انجام می شود. پزشک متخصص روانپزشک یا روانشناس بالینی، پس از مصاحبه و گاهی انجام آزمایش های تکمیلی، نوع افسردگی را مشخص می کند.

هیچ آزمایش خون یا تصویربرداری خاصی برای تشخیص مستقیم این بیماری وجود ندارد. با این حال، ممکن است پزشک برای اطمینان از نبود مشکلات جسمی دیگر (مانند کم کاری تیروئید یا کمبود ویتامین D) آزمایش هایی تجویز کند.

روش های درمان افسردگی فصلی

درمان افسردگی فصلی ترکیبی از تغییر سبک زندگی، درمان دارویی، نور درمانی و روان درمانی است. نوع و مدت درمان به شدت علائم و وضعیت کلی فرد بستگی دارد.

روان درمانی

روان درمانی یا گفتار درمانی یکی از مؤثرترین روش های مقابله با افسردگی فصلی است. در این شیوه، درمانگر به بیمار کمک می کند تا افکار منفی خود را شناسایی کرده و آنها را با الگوهای فکری سازنده جایگزین کند. یکی از روش های رایج، رفتار درمانی شناختی (CBT) است که بر تغییر نگرش ذهنی و واکنش های رفتاری فرد تمرکز دارد.

دارو درمانی

در مواردی که شدت افسردگی بالاست، پزشک ممکن است داروهای ضد افسردگی مانند مهارکننده های بازجذب سروتونین (SSRI) تجویز کند. مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک و با رعایت دقیق دوز و زمان مصرف انجام شود.

نور درمانی

نور درمانی یکی از درمان های غیرتهاجمی و مؤثر برای افسردگی فصلی است. در این روش، فرد روزانه برای مدت ۲۰ تا ۶۰ دقیقه در معرض نور مصنوعی با شدت خاص قرار می گیرد. این نور با تنظیم ساعت زیستی بدن، به بهبود خلق و خو کمک می کند.

اصلاح سبک زندگی

تغییرات کوچک در سبک زندگی می توانند اثر چشمگیری در کاهش علائم داشته باشند. قرار گرفتن در معرض نور طبیعی خورشید، انجام فعالیت های بدنی منظم، خواب کافی، تغذیه سالم و حفظ ارتباط اجتماعی از جمله اقداماتی هستند که نقش پیشگیرانه و درمانی دارند.

نتیجه گیری

افسردگی فصلی، هرچند موقتی به نظر می رسد، اما می تواند اثر عمیقی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد. شناخت به موقع علائم و مراجعه به پزشک متخصص برای آغاز درمان بسیار اهمیت دارد. خوشبختانه با ترکیبی از نور درمانی، دارو، روان درمانی و تغییرات سبک زندگی، بسیاری از بیماران می توانند دوره های افسردگی فصلی را با موفقیت پشت سر بگذارند.

منبع