حکم دختر و پسر نامحرم در ماشین

حضور صرف دختر و پسر نامحرم در ماشین به تنهایی جرم محسوب نمی شود و قانون چنین امری را جرم انگاری نکرده است. با این حال، چنانچه در این موقعیت رفتارهایی مانند بوسیدن، در آغوش کشیدن، یا هر عمل منافی عفت غیر از زنا مشاهده شود، می تواند مشمول ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی قرار گرفته و مجازاتی تا ۹۹ ضربه شلاق تعزیری در پی داشته باشد. افراد برای پرهیز از مشکلات و سوءتفاهم ها لازم است به این ابعاد حقوقی و شرعی توجه ویژه ای داشته باشند.

مسئله حضور دختر و پسر نامحرم در خودرو، همواره یکی از موضوعات بحث برانگیز در جامعه ایران بوده است. ابهامات حقوقی و برداشت های متفاوتی که در این زمینه وجود دارد، اغلب منجر به نگرانی هایی برای جوانان، والدین و عموم مردم می شود. بسیاری از افراد این پرسش را در ذهن خود دارند که مرز میان یک همراهی عادی و یک رفتار مجرمانه در خودرو کجاست و چه زمانی این حضور می تواند پیامدهای قانونی داشته باشد. در بسیاری از موارد، فردی که با نامحرم در خودرو همراه می شود، ممکن است بدون هیچ قصد مجرمانه ای، تنها برای انجام امور روزمره یا یک گفتگوی ساده در این موقعیت قرار گیرد. اما آیا همین حضور صرف، به تنهایی، می تواند او را در معرض اتهام قرار دهد؟

در واقع، درک صحیح از مفاهیم حقوقی مانند «جرم مشهود»، «روابط نامشروع مادون زنا» و «حریم خصوصی» در خودرو، برای هر شهروندی که قصد دارد با آگاهی کامل در جامعه رفتار کند، ضروری است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و دقیق، تلاش می کند تا تمامی زوایا و ابعاد قانونی و شرعی حضور دختر و پسر نامحرم در خودرو را بررسی کند و به ابهامات رایج پاسخ دهد. در این مسیر، به تبیین تفاوت رفتارهای مجرمانه و غیرمجرمانه، حدود اختیارات پلیس و حقوق شهروندان پرداخته خواهد شد تا هر فرد بتواند با اطمینان خاطر بیشتری در این موقعیت ها عمل کند و در صورت لزوم، از حقوق خود دفاع نماید.

سفری در پیچ و خم قوانین: حضور نامحرم در خودرو از نگاه شرع و قانون

در جامعه ای که قوانین شرعی و حقوقی در هم تنیده اند، درک دقیق مفاهیم مرتبط با روابط اجتماعی و مرزهای آن برای هر فردی حیاتی است. این پیچ و خم قوانین، به ویژه در مورد حضور دختر و پسر نامحرم در خودرو، گاهی می تواند گیج کننده باشد. برای کسانی که با این موقعیت ها روبرو می شوند، روشن شدن ابعاد قانونی و شرعی، راهگشای مسیر خواهد بود.

آیا صرف حضور دختر و پسر نامحرم در ماشین جرم تلقی می شود؟

یکی از متداول ترین پرسش هایی که ذهن بسیاری را به خود مشغول می کند، این است که آیا صرف نشستن یک دختر و پسر نامحرم در خودرو، بدون هیچ گونه رفتار خاصی، جرم است؟ پاسخ صریح و قانونی به این پرسش «خیر» است. حضور تنها دو نفر که علقه زوجیت ندارند در یک خودرو، به خودی خود، تحت قوانین جمهوری اسلامی ایران جرم محسوب نمی شود. این یعنی اگر فردی صرفاً دوست یا همکار خود را با ماشین به مقصد مشخصی می رساند، یا با او برای انجام کاری مشخص همراه می شود، بدون اینکه هیچ رفتار غیرمتعارف و منافی عفت از آن ها سر بزند، قانون او را مجرم نمی شناسد.

اما نکته مهم اینجاست که این حضور صرف، در شرایطی می تواند به یک موقعیت مجرمانه تبدیل شود. این شرایط اغلب به رفتارهایی باز می گردد که از سوی افراد در خودرو صورت می گیرد. قانون به رفتارهایی حساس است که آشکارا یا پنهانی، مصداق «روابط نامشروع» یا «اعمال منافی عفت» باشند. بنابراین، تا زمانی که هیچ عنصر مادی و معنوی جرم، مانند قصد ارتکاب رفتار مجرمانه و انجام آن رفتار، وجود نداشته باشد، صرف حضور بی اشکال است.

ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی: مرزهای روابط نامشروع مادون زنا

ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی، سندی کلیدی در این مبحث است که مرزهای میان رفتار عادی و رفتار مجرمانه را مشخص می کند. این ماده به صراحت می گوید:

هر گاه زن و مردی که بین آن ها علقه زوجیت نباشد، مرتکب روابط نامشروع یا عمل منافی عفت غیر از زنا، از قبیل تقبیل یا مضاجعه شوند، به شلاق تا نود و نه ضربه، محکوم خواهند شد و اگر عمل، با عنف و اکراه باشد، فقط اکراه کننده تعزیر می شود.

این ماده به وضوح نشان می دهد که جرم اصلی، روابط نامشروع یا عمل منافی عفت است، نه صرف حضور. مصادیقی که در این ماده ذکر شده اند، مانند تقبیل (بوسیدن) و مضاجعه (در آغوش کشیدن یا خوابیدن کنار یکدیگر)، رفتارهایی هستند که آشکارا به سمت اعمال منافی عفت سوق پیدا می کنند. علاوه بر این، ملاعبه (شوخی های جنسی) و سایر اعمالی که ماهیت جنسی دارند و با عفت عمومی در تضاد هستند، نیز می توانند مشمول این ماده قرار گیرند.

مجازات تعیین شده برای این جرایم، شلاق تعزیری از ۱ تا ۹۹ ضربه است. این مجازات از نوع تعزیری است، به این معنی که قاضی می تواند با توجه به شرایط خاص پرونده، میزان شلاق را تعیین کند و حتی در برخی موارد، آن را تبدیل به جزای نقدی نماید. بنابراین، شناخت دقیق این مصادیق برای فردی که با نامحرم در خودرو همراه می شود، بسیار حیاتی است تا از عواقب ناخواسته جلوگیری کند.

ابهام خلوت با نامحرم در خودرو: رویکردهای فقهی و قضایی

یکی از نقاط حساس و چالش برانگیز در این موضوع، مفهوم «خلوت با نامحرم» است. از دیدگاه فقهی، خلوت مرد و زن نامحرم در مکانی که شخص سومی حضور ندارد و امکان ارتکاب گناه وجود دارد، به شدت مورد نهی قرار گرفته و در برخی شرایط، حرام تلقی می شود. فقها معتقدند که در چنین موقعیتی، شیطان می تواند وسوسه ایجاد کند و فرد را به گناه بکشاند.

اما آیا این دیدگاه فقهی، به طور مستقیم وارد حوزه جرم انگاری شده و خلوت با نامحرم به تنهایی جرم است؟ در رویه قضایی ایران، این موضوع دارای ابهاماتی است. در حالی که قانون صراحتاً خلوت را جرم نمی داند، برخی قضات با استناد به ماهیت حصری نبودن مصادیق ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی، ممکن است خلوت با نامحرم را در صورتی که قصد مجرمانه (عنصر معنوی) و شرایطی که دلالت بر اعمال منافی عفت کند (عنصر مادی) احراز شود، به عنوان رابطه نامشروع تفسیر کرده و مجازات کنند. به عبارت دیگر، اگر شرایط خلوت به گونه ای باشد که از آن بوی رابطه نامشروع به مشام برسد، ممکن است پلیس و قاضی وارد عمل شوند. بنابراین، با اینکه خلوت با نامحرم به خودی خود جرم نیست، اما قرار گرفتن در موقعیت هایی که شبهه ایجاد می کند، هم از نظر شرعی ناپسند است و هم می تواند فرد را در معرض اتهامات قانونی قرار دهد.

تمایز میان رابطه نامشروع و زنا: مجازات های سنگین تر

درک تفاوت میان «رابطه نامشروع» (که در ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی آمده) و «زنا» از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا مجازات های این دو به کلی متفاوت است. رابطه نامشروع، شامل اعمالی مانند بوسیدن، در آغوش کشیدن، لمس کردن و سایر اعمال منافی عفت است که ماهیت جنسی دارند اما به حد دخول و زنا نمی رسند.

اما زنا، به معنای برقراری رابطه جنسی (دخول) میان زن و مرد نامحرم است. مجازات های زنا، بسیار سنگین تر و از نوع حدی هستند، یعنی میزان و نوع مجازات توسط شرع تعیین شده و قاضی نمی تواند آن را تغییر دهد. این مجازات ها بسته به شرایط (متأهل بودن یا نبودن، داشتن شرایط احصان یا عدم احصان) می تواند شامل اعدام، رجم (سنگسار) یا ۱۰۰ ضربه شلاق حدی باشد. اثبات زنا نیز به مراتب دشوارتر از اثبات رابطه نامشروع است و نیازمند چهار بار اقرار متهم یا شهادت چهار شاهد عادل مرد است. بنابراین، در خودرو، در حالی که رفتارهای منافی عفت می توانند مشمول ماده ۶۳۷ شوند، وقوع زنا به ندرت و با شرایط اثبات بسیار خاص ممکن است محقق شود و مجازات های بسیار جدی تری در پی دارد.

قلمرو پلیس و حقوق شهروندی: دانستنی هایی برای رانندگان و سرنشینان

در هر جامعه ای، تعادل بین اعمال قانون و حفظ حقوق شهروندی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این تعادل، به خصوص در مواردی که پای دخالت نیروی انتظامی در میان باشد، حساسیت بیشتری پیدا می کند. شناخت حدود اختیارات پلیس و آگاهی از حقوق خود، به هر شهروندی این امکان را می دهد که با آرامش و اطمینان بیشتری با چنین موقعیت هایی روبرو شود و از تضییع حقوق خود جلوگیری کند.

اختیارات پلیس: چه زمانی خودرو متوقف یا فرد دستگیر می شود؟

در مواجهه با حضور دختر و پسر نامحرم در خودرو، پلیس تنها در شرایط خاصی حق دخالت، توقف و دستگیری دارد. مهمترین مفهوم در این زمینه، «جرم مشهود» است. جرم مشهود به جرمی گفته می شود که در حضور مأموران یا بلافاصله پس از وقوع، مشاهده شود یا آثار و علائم واضحی از وقوع آن وجود داشته باشد.

1. جرم مشهود: اگر مأموران پلیس به طور مستقیم شاهد رفتارهایی مانند بوسیدن، در آغوش کشیدن، یا هر عمل منافی عفت دیگری باشند که آشکارا در خودرو در حال انجام است، می توانند بلافاصله وارد عمل شده، خودرو را متوقف و افراد را دستگیر کنند. این مشاهده مستقیم، به پلیس اختیار برخورد می دهد بدون اینکه نیاز به حکم قضایی قبلی داشته باشد.
2. حکم قضایی: در غیر موارد جرم مشهود، یعنی اگر پلیس تنها به صرف ظن و گمان، یا بر اساس گزارش های غیرمستقیم، قصد تفتیش خودرو یا بازداشت افراد را داشته باشد، ملزم به اخذ حکم قضایی از مقام صالح است. این حکم، مجوزی است که به پلیس اجازه می دهد تا در حریم خصوصی افراد وارد شود.

نیروی انتظامی، از جمله پلیس امنیت اخلاقی و گشت ارشاد، وظیفه برخورد با ناهنجاری های اجتماعی و جرایم مرتبط با عفت عمومی را بر عهده دارد. با این حال، حتی این واحدها نیز باید در چارچوب قانون عمل کنند و نمی توانند بدون دلیل موجه یا حکم قضایی، اقدام به توقف، بازرسی یا دستگیری افراد نمایند. افرادی که در معرض چنین موقعیت هایی قرار می گیرند، باید این مرزهای قانونی را بدانند.

حریم خصوصی در خودرو: مرزهای واقعیت و انتظارات

مفهوم حریم خصوصی یکی از بنیادی ترین حقوق شهروندی است، اما در مورد خودرو، این حریم دارای محدودیت هایی است که باید به آن ها توجه کرد. یک خودرو، هرچند یک فضای شخصی به حساب می آید، اما در انظار عمومی (در حال تردد در خیابان، یا پارک شده در معبر عمومی)، به طور کامل مانند حریم خانه تلقی نمی شود. به عبارت دیگر، رفتارهایی که ممکن است در چهارچوب خانه کاملاً خصوصی و از دید دیگران پنهان بماند، در یک خودرو و در دید عموم، می تواند مصداق «علنی کردن جرم» یا «ایجاد جریحه بر عفت عمومی» باشد.

تفاوت حقوقی مهمی وجود دارد میان خودرویی که در ملک شخصی (مانند پارکینگ منزل) پارک شده است و خودرویی که در معابر عمومی در حال تردد یا پارک است. در مورد اول، حریم خصوصی قوی تر است و پلیس برای ورود نیاز به حکم ورود به منزل دارد. اما در مورد دوم، با توجه به اینکه خودرو در معرض دید عموم قرار دارد، این حریم خصوصی ضعیف تر تلقی شده و در صورت مشاهده جرم مشهود، امکان دخالت پلیس فراهم می شود. لذا، هر فردی که در خودرو با نامحرم همراه می شود، باید به این واقعیت توجه داشته باشد و از رفتارهایی که می تواند در انظار عمومی شبهه ایجاد کند، پرهیز نماید.

حقوق شما در مواجهه با پلیس: از توقف تا دستگیری

در صورتی که توسط پلیس متوقف یا دستگیر شدید، آگاهی از حقوق شهروندی شما می تواند تفاوت بزرگی در نحوه مواجهه با این موقعیت ها ایجاد کند:

• حق سکوت و عدم پاسخگویی: شما حق دارید در برابر سوالاتی که ممکن است علیه شما استفاده شود، سکوت اختیار کنید. پاسخگویی به سوالات پلیس خارج از چارچوب قانونی اجباری نیست.
• حق اطلاع از دلیل توقف و اتهام: شما حق دارید از دلیل دقیق توقف خودروی خود و اتهامی که به شما وارد شده است، مطلع شوید.
• حق درخواست حضور وکیل: در تمام مراحل، از لحظه توقف تا بازپرسی در کلانتری و دادسرا، شما حق دارید وکیل داشته باشید و درخواست حضور او را مطرح کنید. پلیس موظف است این حق را رعایت کند.
• حق اعتراض و شکایت از مأمور متخلف: اگر احساس می کنید مأمور پلیس از حدود اختیارات خود تجاوز کرده یا با شما با بی احترامی رفتار کرده است، می توانید از او شکایت کنید. این شکایت از طریق سامانه بازرسی نیروی انتظامی، دادسرای نظامی یا مراجع قضایی قابل پیگیری است.
• حفظ آرامش و عدم مقاومت فیزیکی: حتی اگر فکر می کنید پلیس اشتباه می کند، هرگز مقاومت فیزیکی نکنید. این کار می تواند اتهامات جدیدی علیه شما مطرح کند. آرامش خود را حفظ کرده و حقوق خود را به صورت قانونی پیگیری کنید.

گزارش های مردمی و نقش آن در برخورد نیروی انتظامی

گزارش های مردمی می تواند نقش مهمی در آگاه شدن پلیس از موقعیت های احتمالی و در نتیجه، ورود به یک صحنه داشته باشد. در مواردی که شهروندان شاهد رفتارهای مشکوک یا علنی منافی عفت در خودرویی هستند، می توانند آن را به نیروی انتظامی گزارش دهند. این گزارش ها، به ویژه اگر حاوی جزئیات کافی و معتبر باشند، می تواند به عنوان قرینه ای برای آغاز تحقیقات پلیس عمل کند.

با این حال، باید توجه داشت که صحت و اعتبار گزارش های مردمی بسیار مهم است. پلیس نمی تواند تنها بر اساس یک گزارش نامعتبر یا مبهم، اقدام به تفتیش یا دستگیری کند. در واقع، گزارش های مردمی باید به نحوی باشد که احتمال وقوع جرم را به صورت منطقی افزایش دهد تا پلیس بتواند در چهارچوب قانون، اقدامات اولیه را انجام دهد. از سوی دیگر، هر شهروندی که گزارشی ارائه می دهد، باید از مسئولیت اخلاقی و قانونی خود در قبال صحت اطلاعات آگاه باشد، زیرا گزارش های کذب می تواند عواقب حقوقی برای گزارش دهنده به دنبال داشته باشد. بنابراین، افرادی که با گزارش های مردمی مواجه می شوند، باید از حقوق خود آگاه باشند و بدانند که صرف یک گزارش، دلیل کافی برای محکومیت آن ها نیست.

مواجهه با موقعیت ها: سناریوها، عواقب و راهکارهای عملی

در زندگی روزمره، افراد ممکن است با سناریوهای مختلفی مواجه شوند که در هر یک، مرزهای قانونی و پیامدهای احتمالی متفاوت است. درک این سناریوها و آگاهی از راهکارهای عملی، به هر فردی کمک می کند تا با دید بازتری در این مسیر حرکت کند و از مشکلات پیش بینی نشده جلوگیری نماید.

سناریوهای رایج و پیامدهای آنها: از گفتگو تا ارتکاب جرم

برای روشن شدن بیشتر موضوع، به بررسی سناریوهای رایج و پیامدهای قانونی احتمالی آن ها می پردازیم:

1. حضور صرف (بدون هیچ رفتار مشکوک):
   • سناریو: فردی دوست یا همکار نامحرم خود را با خودرو به مقصد مشخصی می رساند. هیچ رفتار غیرمتعارف، گفتگوی نامناسب یا تماس فیزیکی صورت نمی گیرد.
   • پیامد: در این حالت، حضور صرف در خودرو جرم نیست. اگر پلیس به هر دلیلی خودرو را متوقف کند، صرفاً ممکن است تذکر شفاهی بدهد و معمولاً به همین جا ختم می شود. بازداشت یا جریمه قانونی برای این حالت وجود ندارد.
2. رفتارهای دوستانه عادی (گفتگو، رساندن همدیگر):
   • سناریو: دختر و پسر نامحرم در خودرو مشغول گفتگوی دوستانه هستند، یا برای انجام کاری گروهی با هم تردد می کنند. رفتارهای آن ها کاملاً عادی و بدون هیچ گونه فعل منافی عفت است.
   • پیامد: این وضعیت نیز جرم محسوب نمی شود. با این حال، توصیه می شود افراد از قرار گرفتن در موقعیت هایی که ممکن است از نظر عرف جامعه شبهه ناک تلقی شود (مانند توقف در مکان های خلوت یا نامناسب برای مدت طولانی)، پرهیز کنند تا از سوءظن ها جلوگیری شود.
3. رفتارهای منافی عفت (بوسیدن، در آغوش کشیدن، ملاعبه):
   • سناریو: در خودرو، بین دختر و پسر نامحرم رفتارهایی نظیر بوسیدن (تقبیل)، در آغوش کشیدن (مضاجعه) یا شوخی های جنسی (ملاعبه) صورت می گیرد.
   • پیامد: این اعمال به صراحت در ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی به عنوان روابط نامشروع مادون زنا جرم انگاری شده اند. در صورت مشاهده توسط پلیس (جرم مشهود) یا اثبات در دادگاه، مجازات آن شلاق تعزیری از ۱ تا ۹۹ ضربه خواهد بود. این مجازات می تواند بسته به نظر قاضی و شرایط پرونده به جزای نقدی نیز تبدیل شود.
4. وقوع زنا (رابطه جنسی):
   • سناریو: دختر و پسر نامحرم در خودرو اقدام به برقراری رابطه جنسی می کنند.
   • پیامد: این عمل مصداق زنا است و مجازات های حدی بسیار سنگینی دارد که بسته به شرایط می تواند شامل اعدام، رجم (سنگسار) یا ۱۰۰ ضربه شلاق باشد. اثبات زنا بسیار دشوار است و به شرایط خاصی نیاز دارد (مانند شهادت چهار مرد عادل یا چهار بار اقرار).

گام های پیشگیرانه: توصیه هایی برای دوری از مشکلات قانونی

برای جلوگیری از هرگونه مشکل حقوقی و شرعی، رعایت نکات زیر می تواند بسیار مؤثر باشد:

• آگاهی و رعایت قوانین: اولین و مهمترین گام، آگاهی کامل از قوانین مربوطه است. شناخت ماده ۶۳۷ و تفسیر آن، به فرد کمک می کند تا مرزهای مجاز را تشخیص دهد.
• پرهیز از موقعیت های دوگانه و شبهه برانگیز: از حضور در مکان های خلوت یا نامناسب که می تواند سوءظن ایجاد کند، به شدت خودداری شود. رفتارهای عادی و دوستانه را در محیط های عمومی و با رعایت شئونات انجام دهید.
• حفظ حریم عمومی: به یاد داشته باشید که خودرو در فضاهای عمومی، حریم خصوصی مطلق نیست. رفتارهایی که در خلوت ممکن است بی اشکال باشد، در دید عموم می تواند پیامدهای قانونی داشته باشد.
• انجام امور در چارچوب قانون: برای افرادی که قصد برقراری رابطه با نامحرم را دارند، قانون، چارچوب هایی مانند ازدواج موقت (صیغه) یا دائم را پیش بینی کرده است. رعایت این چارچوب ها، فرد را از اتهامات قانونی و مشکلات شرعی مصون می دارد.

مسیر پس از دستگیری: اقدامات ضروری و دفاع قانونی

در صورتی که فردی به هر دلیلی توسط پلیس در خودرو دستگیر شد، انجام اقدامات صحیح می تواند تأثیر زیادی در نتیجه پرونده داشته باشد:

1. حفظ خونسردی: هرگز با مأموران درگیر نشوید و مقاومت فیزیکی نکنید. این کار می تواند اتهامات جدیدی مانند تمرد از دستور مأمور دولتی را به دنبال داشته باشد.
2. درخواست اطلاع از اتهام: از پلیس بخواهید دلیل دقیق دستگیری و اتهام وارده را به شما اعلام کند.
3. استفاده از حق سکوت: در مراحل اولیه بازجویی، اگر از حقوق خود مطمئن نیستید، می توانید از حق سکوت خود استفاده کنید.
4. درخواست حضور وکیل: بلافاصله درخواست کنید که با وکیل خود تماس بگیرید یا برای شما وکیل تسخیری فراهم شود. وکیل متخصص می تواند در تمامی مراحل از حقوق شما دفاع کند.
5. مراحل در کلانتری و دادسرا: پس از دستگیری، فرد به کلانتری و سپس به دادسرا منتقل می شود. در دادسرا، بازپرس به پرونده رسیدگی کرده و در صورت وجود دلایل کافی، قرار جلب به دادرسی صادر می شود.
6. دفاع در دادگاه: در صورت ارجاع پرونده به دادگاه، دفاع اصولی و مستدل با کمک وکیل متخصص، می تواند به تبرئه یا کاهش مجازات منجر شود.

سخن پایانی: آگاهی، مسئولیت و راهی به سوی آرامش

همراهی دختر و پسر نامحرم در ماشین، یکی از جنبه های حساس روابط اجتماعی در ایران است که می تواند در صورت عدم آگاهی و دقت، پیامدهای قانونی و اجتماعی ناخواسته داشته باشد. همانطور که بررسی شد، صرف حضور دو نامحرم در خودرو جرم نیست و قانون آن را مجازات نمی کند. اما این آرامش نسبی، تا زمانی برقرار است که رفتارهای آن ها از مرزهای «اعمال منافی عفت غیر از زنا» عبور نکند. بوسیدن، در آغوش کشیدن و سایر شوخی های جنسی، مصادیقی هستند که به صراحت در ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده اند و مجازات شلاق تعزیری را در پی دارند.

مرزهای حریم خصوصی در خودرو نیز در انظار عمومی محدودتر است و پلیس در صورت مشاهده «جرم مشهود»، حق دخالت و دستگیری را دارد. با این حال، هر شهروندی از حقوقی برخوردار است که در مواجهه با پلیس باید از آن ها آگاه باشد، از جمله حق سکوت، حق درخواست وکیل، و حق شکایت از مأمور متخلف. برای حفظ آرامش و امنیت خود و دیگران، آگاهی کامل از قوانین، پرهیز از موقعیت های شبهه برانگیز و در صورت لزوم، مشاوره با وکلای متخصص، ضروری و راهگشاست. مسئولیت پذیری در قبال رفتارهای اجتماعی، کلید زندگی مسالمت آمیز و بی دغدغه در چارچوب قانون و عرف جامعه است.