خلاصه کتاب پرورش کودکانی مطمئن و خودکفا به سبک رآی ( نویسنده مگدا گربر )

کتاب «پرورش کودکانی مطمئن و خودکفا به سبک رآی» نوشته مگدا گربر، راهنمایی ارزشمند برای والدینی است که به دنبال تربیت کودکانی مستقل، بااعتمادبه نفس و توانمند هستند. این کتاب، فلسفه ای عمیق و در عین حال عملی را ارائه می دهد که بر پایه احترام به توانایی های ذاتی کودک و نقش حامیانه والدین بنا شده است.

برای بسیاری از پدران و مادران، ورود به دنیای فرزندپروری همراه با شور و هیجان، اما در کنار آن با چالش ها و سردرگمی های بی شماری است. انبوه اطلاعات متناقض و رویکردهای گوناگون تربیتی، اغلب والدین را در انتخاب مسیر صحیح دچار تردید می کند. در میان این حجم از صداها، رویکرد رآی (RIE)، که توسط مگدا گربر بنیان گذاری شده است، همچون فانوسی درخشان، راهی مبتنی بر احترام عمیق، مشاهده گری آگاهانه و اعتماد به توانایی های درونی کودک را نشان می دهد. این رویکرد، فراتر از مجموعه ای از تکنیک ها، یک فلسفه زندگی و راهی برای ایجاد ارتباطی عمیق و معنادار با کودکان است، که در نهایت به پرورش انسان هایی مستقل، شایسته و با اعتماد به نفس بالا منجر می شود.

مگدا گربر و تولد فلسفه رآی: نگاهی به ریشه ها

مگدا گربر، زنی با پیشینه ای غنی در روانشناسی کودک و تربیتی، بنیان گذار رویکرد رآی (RIE) است. او که در مجارستان متولد شده بود، تجربیات عمیقی از کار با کودکان در دوران پرچالش جنگ جهانی دوم به دست آورد. این تجربیات، او را به درک عمیق تری از نیازهای بنیادین کودکان و توانایی های شگفت انگیز آن ها رهنمون ساخت. گربر بعدها به ایالات متحده مهاجرت کرد و در آنجا موسسه Resources for Infant Educarers یا همان RIE را تأسیس نمود. هدف اصلی این موسسه، آموزش والدین و مراقبین کودک بر اساس فلسفه ای بود که بر احترام کامل به نوزادان و کودکان خردسال تأکید داشت.

یکی از تأثیرگذارترین شخصیت ها بر مگدا گربر، دکتر اممی پیکلر بود. پیکلر یک پزشک اطفال مجارستانی بود که رویکردی انقلابی در مراقبت از نوزادان و کودکان در پرورشگاه های خود ایجاد کرد. او معتقد بود که کودکان، حتی نوزادان، ظرفیت ذاتی برای رشد و یادگیری خودجوش دارند و نباید در این فرآیند مداخله کرد یا به آنها فشار آورد. فلسفه پیکلر بر اهمیت حرکت آزاد، بازی مستقل و ایجاد محیطی امن و قابل پیش بینی تأکید داشت. گربر نیز با الهام از این اصول، رویکرد RIE را توسعه داد و آن را با تمرکز بر ارتباط محترمانه و مشارکت فعال کودک در کارهای مراقبتی، غنی تر ساخت. در واقع، RIE نتیجه تلفیق دانش روانشناسی، مشاهدات دقیق و تجربیات عملی گربر و پیکلر بود که هدف آن، کمک به والدین برای پرورش کودکانی بود که به خود، به دیگران و به دنیا اعتماد کنند.

قلب فلسفه رآی: احترام به کودک به عنوان یک انسان کامل

در کانون فلسفه رآی، مفهوم احترام به گونه ای عمیق و متفاوت از برداشت های رایج، جای گرفته است. این احترام صرفاً به معنای ادب یا مهربانی با کودک نیست، بلکه به پذیرش وجودی و کامل کودک به عنوان یک انسان شایسته، از لحظه تولد، اشاره دارد. رآی به کودک به عنوان یک موجود فعال و کنشگر نگاه می کند؛ موجودی که نه تنها گیرنده منفعل مراقبت ها نیست، بلکه یک شرکت کننده پویا در فرآیند رشد و یادگیری خود است. این دیدگاه، والدین را ترغیب می کند تا به جای انجام دادن برای کودک، با او کارها را انجام دهند و حتی در ابتدایی ترین تعاملات، حق انتخاب و مشارکت او را به رسمیت بشناسند.

اعتماد به توانایی ذاتی کودک برای رشد و یادگیری خودجوش، یکی دیگر از ستون های اساسی این فلسفه است. رآی معتقد است که کودکان، با در اختیار داشتن محیطی امن و حمایتگر، به طور طبیعی مسیر رشد خود را پیدا می کنند. این اعتماد به این معناست که والدین نباید برای راه رفتن، حرف زدن یا حتی بازی کردن، به کودک فشار بیاورند یا او را آموزش دهند. بلکه وظیفه والدین، فراهم آوردن فرصت ها و بستری است که کودک بتواند با سرعت و ریتم خود، مهارت ها را کشف و درونی کند. این رویکرد نه تنها به کودک اجازه می دهد تا مهارت حل مسئله و اعتماد به نفس خود را توسعه دهد، بلکه به والدین نیز آرامش و اطمینان خاطر می بخشد که فرزندشان در مسیری طبیعی و سالم در حال رشد است.

شش اصل بنیادین رویکرد رآی: ستون های تربیت خودکفا

فلسفه رآی بر شش اصل بنیادین استوار است که هر یک نقش حیاتی در پرورش کودکانی مطمئن، مستقل و خودکفا ایفا می کنند. این اصول، راهنمایی عملی برای والدین فراهم می آورند تا ارتباطی عمیق و محترمانه با فرزندان خود برقرار کنند و بستر رشد سالم و طبیعی آن ها را فراهم آورند.

الف) مشاهده گری آگاهانه و بدون قضاوت

یکی از قدرتمندترین ابزارهای والدگری در رویکرد رآی، مشاهده گری آگاهانه است. این مشاهده فراتر از صرف دیدن کودک است؛ بلکه به معنای تمرکز کامل، بدون پیش داوری و با کنجکاوی است تا کودک را همان گونه که هست، درک کنیم. این اصل به والدین می آموزد که به جای مداخله فوری، ابتدا مکث کنند و ببینند کودک چه کاری را می تواند خودش انجام دهد، چه چیزی را تلاش می کند و چه پیامی را از طریق اعمال یا احساساتش منتقل می کند. مشاهده گری آگاهانه به والدین کمک می کند تا نیازهای واقعی کودک را بشناسند، به او فضای لازم برای کشف و حل مسئله بدهند و از تحمیل خواسته های خود به او بپرهیزند. این رویکرد، در نهایت به کودک فرصت می دهد تا از طریق آزمون و خطا، به توانایی های خود پی ببرد و استقلال درونی اش را تقویت کند. برای مثال، زمانی که کودک در تلاش برای رسیدن به اسباب بازی است، به جای برداشتن و دادن آن به او، با مشاهده گری می توان دید که چگونه خودش راه حل را پیدا می کند و چه لذتی از این موفقیت کوچک می برد.

ب) ارتباط کلامی محترمانه و صادقانه

رویکرد رآی بر این باور است که نوزادان، حتی از بدو تولد، موجوداتی فهمیده اند و شایسته ارتباط کلامی محترمانه هستند. این اصل به والدین توصیه می کند که با نوزادان خود، همانند بزرگسالان، صحبت کنند. منظور از این کار، شرح دادن اقدامات روزمره است؛ مثلاً هنگام تعویض پوشک، می توان گفت: «حالا می خواهم پوشکت را باز کنم، کمی سردت می شود، سپس پوشک تمیز را می گذارم.» این شفافیت و صداقت در گفتگو، نه تنها به کودک احساس امنیت و احترام می دهد، بلکه به او کمک می کند تا با کلمات و فرآیندهای زندگی روزمره آشنا شود. پرهیز از زبان کودکانه (Babbling) و استفاده از زبان واقعی، به رشد زبان کودک سرعت می بخشد و او را برای برقراری ارتباط های پیچیده تر در آینده آماده می کند. این شیوه ارتباطی، به کودک این پیام را می رساند که او یک فرد ارزشمند است و والدین برای درک او وقت و انرژی می گذارند.

ج) مشارکت فعال کودک در فعالیت های مراقبتی

رآی فعالیت های مراقبتی روزمره مانند تعویض پوشک، حمام کردن، غذا خوردن و لباس پوشیدن را به فرصت هایی طلایی برای یادگیری و ارتباط تبدیل می کند. این اصل تأکید دارد که کودک نباید یک دریافت کننده منفعل باشد، بلکه باید به عنوان یک شرکت کننده فعال، در این فرآیندها سهیم شود. برای مثال، هنگام تعویض پوشک، می توان از کودک خواست که پاها یا دست هایش را بالا بیاورد یا پوشک کثیف را در سطل بیندازد. این رویکرد، که گربر آن را با من انجام بده به جای برای من انجام بده می نامد، حس همکاری، مسئولیت پذیری و استقلال را در کودک تقویت می کند. با این مشارکت، کودک می آموزد که بدن او به خودش تعلق دارد و می تواند در مراقبت از آن نقش داشته باشد. این کار همچنین به او فرصت می دهد تا مهارت های حرکتی ظریف و هماهنگی را تمرین کند و احساس توانمندی و خودکفایی را تجربه کند.

د) فراهم کردن محیطی امن، قابل پیش بینی و محرک (بازی آزاد)

محیطی که کودک در آن رشد می کند، نقشی اساسی در توسعه استقلال و اعتماد به نفس او دارد. رآی بر ایجاد محیط بله تأکید می کند؛ یعنی فضایی که کودک بتواند آزادانه و بدون محدودیت های بیش از حد، کاوش کند و به کنجکاوی های طبیعی اش پاسخ دهد. این محیط باید در عین حال که امن است، محرک های کافی را برای بازی مستقل و اکتشاف فراهم آورد. اسباب بازی های ساده و طبیعی، مانند بلوک های چوبی، حلقه های پارچه ای، یا اشیاء روزمره که کودک بتواند با آن ها خلاقانه بازی کند، به مراتب ارزشمندتر از اسباب بازی های پیچیده و پر سروصدا هستند که کودک را منفعل نگه می دارند. در این محیط، بازی مستقل و بدون مداخله مستقیم بزرگسال، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با بازی آزاد، کودک مهارت های حل مسئله، خلاقیت، تمرکز و هماهنگی را بدون فشار خارجی توسعه می دهد و به خودباوری می رسد.

ه) سرعت متناسب با کودک و پرهیز از عجله

در دنیای پرشتاب امروز، اغلب والدین ناخواسته فرزندان خود را به سوی سریع تر انجام دادن کارها سوق می دهند، چه در مورد راه رفتن، حرف زدن یا حتی آموزش دستشویی. رویکرد رآی به شدت بر اعتماد به زمان بندی طبیعی رشد هر کودک تأکید دارد. هر کودکی ریتم و سرعت منحصر به فرد خود را برای یادگیری و توسعه مهارت ها دارد و فشار آوردن برای تسریع این فرآیندها، نه تنها مفید نیست بلکه می تواند به اعتماد به نفس و استقلال او آسیب برساند. والدین تشویق می شوند که کودک را به انجام دادن چیزی مجبور نکنند، بلکه با صبر و حوصله، او را همراهی کنند و به توانایی های ذاتی او برای کشف و یادگیری اعتماد کنند. آرامش و خونسردی والدین، تأثیری شگرف بر آرامش کودک دارد و به او اجازه می دهد تا در فضایی امن و بدون استرس، به رشد و بالندگی بپردازد. این اصل، رهایی بخش برای والدین است، زیرا آنها را از بار انتظارات نامعقول رها کرده و به آنها اجازه می دهد از مراحل مختلف رشد فرزندشان لذت ببرند.

و) پذیرش کامل احساسات و بیان طبیعی آنها (گریه، قشقرق)

یکی از جنبه های کلیدی رویکرد رآی، پذیرش کامل و بدون قضاوت تمام احساسات کودک است. گریه، خشم، ترس و حتی قشقرق ها، به عنوان بیان های طبیعی و سالم احساسات کودک در نظر گرفته می شوند، نه مشکلاتی که باید فورا حل یا سرکوب شوند. والدین آموزش می بینند که به جای تلاش برای متوقف کردن گریه کودک، فضایی امن برای ابراز آن فراهم کنند و با همدلی و حضور آرام، او را همراهی کنند. به عنوان مثال، هنگام قشقرق، به جای عصبانیت یا سعی در منحرف کردن حواس کودک، می توان با آرامش در کنار او بود و به او گفت: «می بینم که خیلی عصبانی هستی.» این رویکرد به کودک می آموزد که تمام احساسات او معتبر هستند و می تواند آنها را بدون ترس از قضاوت یا طرد شدن، ابراز کند. این پذیرش، سنگ بنای هوش هیجانی بالا و توانایی کودک در مدیریت احساسات خود در آینده است. با دادن فرصت به کودک برای تجربه و ابراز احساساتش، والدین به او کمک می کنند تا خودتنظیمی را بیاموزد و به یک فرد باثبات تر تبدیل شود.

رآی به والدین می آموزد که به جای تلاش برای متوقف کردن گریه کودک، فضایی امن برای ابراز آن فراهم کنند و با همدلی و حضور آرام، او را همراهی کنند.

کاربرد عملی رآی در مراحل مختلف رشد کودک

فلسفه رآی تنها یک تئوری نیست، بلکه مجموعه ای از اصول عملی است که در هر مرحله از رشد کودک، از نوزادی تا نوپایی، قابل پیاده سازی است و نتایج ملموسی را به همراه دارد. با درک نحوه به کارگیری این اصول، والدین می توانند چالش های رایج را به فرصت هایی برای رشد و یادگیری تبدیل کنند.

نوزادی (تولد تا نخستین گام ها)

در دوران نوزادی، که مبنای اعتماد و دلبستگی بنا می شود، رویکرد رآی بر ایجاد ارتباط عمیق از طریق مراقبت های محترمانه تأکید دارد. هنگام تغذیه، نوزاد به عنوان یک شرکت کننده فعال در نظر گرفته می شود و والدین با او صحبت می کنند و فرآیند را برایش شرح می دهند. در مورد خواب، رآی توصیه می کند که نوزادان در محیطی امن و آرام بخوابند و به نیاز طبیعی آنها برای خوابیدن و بیدار شدن با ریتم خودشان احترام گذاشته شود. گریه نوزاد نیز به عنوان زبان او برای بیان نیازها و احساساتش پذیرفته می شود؛ والدین به جای تلاش برای ساکت کردن فوری، با گوش دادن و همدلی، به او اجازه می دهند که احساساتش را ابراز کند. این «زمان باکیفیت» در رآی، نه به معنای سرگرم کردن مداوم کودک، بلکه به معنای حضور کامل و آگاهانه والدین در لحظات تعامل و مراقبت است. ایمنی محیط نیز از اهمیت بالایی برخوردار است تا نوزاد بتواند آزادانه کاوش کند و والدین نیز از نگرانی های بی مورد رها شوند. به عنوان مثال، گذاشتن نوزاد در فضایی امن روی زمین برای بازی مستقل، به او فرصت می دهد تا حرکات و مهارت های خود را کشف کند.

دوران نوپایی (از اولین قدم ها تا ۲ سالگی)

با ورود به دوران نوپایی، کودکان با کنجکاوی بی حد و حصر و تمایل فزاینده به استقلال، والدین را با چالش های جدیدی روبرو می کنند. رویکرد رآی در این مرحله، به والدین کمک می کند تا با نه گفتن های کودک، قشقرق ها و تمایل او به کاوش، به شیوه ای محترمانه و سازنده برخورد کنند. به جای کنترل و سرکوب، والدین می آموزند که مرزهای واضح و منطقی تعیین کنند و در عین حال، به کودک فرصت انتخاب و تصمیم گیری بدهند. نظم و انضباط در رآی، از درون کودک نشأت می گیرد؛ به این معنا که با دادن مسئولیت ها و ایجاد فرصت های یادگیری، کودک به تدریج خودتنظیمی را می آموزد، نه اینکه از طریق تنبیه یا پاداش بیرونی کنترل شود. هنگام قشقرق، والدین با آرامش و همدلی در کنار کودک می مانند و احساسات او را تأیید می کنند، بدون اینکه تسلیم خواسته های غیرمنطقی اش شوند. حمایت از رشد زبان نیز از طریق صحبت کردن واقعی و واضح با کودک، و آموزش استفاده از توالت به سبکی محترمانه و با توجه به آمادگی کودک، انجام می شود. حتی رقابت خواهر و برادر نیز از طریق ایجاد فضایی برای بیان احساسات هر دو کودک و تأیید نیازهای فردی آن ها، مدیریت می شود تا ارتباطات سالم تری شکل گیرد.

نظم و انضباط در رآی، از درون کودک نشأت می گیرد؛ به این معنا که با دادن مسئولیت ها و ایجاد فرصت های یادگیری، کودک به تدریج خودتنظیمی را می آموزد.

دستاورد های رویکرد رآی: نتایج برای کودک و والدین

به کارگیری اصول رآی نه تنها برای کودکان، بلکه برای والدین نیز دستاوردهای ارزشمندی به همراه دارد. این رویکرد، روابط خانوادگی را متحول کرده و آرامش و رضایت عمیق تری را به ارمغان می آورد.

برای کودک: پرورش انسان هایی توانا و متعادل

کودکانی که با رویکرد رآی پرورش می یابند، ویژگی های منحصر به فردی را توسعه می دهند که آنها را برای مواجهه با چالش های زندگی توانمندتر می سازد. اعتماد به نفس بالا، یکی از مهمترین این دستاوردهاست. زمانی که به کودک اجازه داده می شود تا خودش کشف کند و مهارت هایش را با ریتم خود توسعه دهد، به توانایی هایش ایمان می آورد و از شکست نمی هراسد. خودکفایی و مهارت حل مسئله نیز در این کودکان برجسته است، زیرا آنها از کودکی یاد می گیرند که به جای انتظار کمک فوری، به دنبال راه حل های خود باشند. این رویکرد هوش هیجانی بالا را در کودکان تقویت می کند، چرا که به آنها اجازه داده می شود تا تمام احساسات خود را تجربه و ابراز کنند و یاد بگیرند چگونه آنها را به شیوه ای سالم مدیریت کنند. در نهایت، خلاقیت نیز در این کودکان شکوفا می شود، زیرا در محیطی امن و با اسباب بازی های ساده، آزادانه تخیل خود را به کار می گیرند و دنیای خود را خلق می کنند.

همانطور که لارا هاکسلی، بنیان گذار و رئیس کودکان: سرمایه گذاری نهایی ما، در توصیف این کتاب می گوید:

«کتاب پرورش کودکانی مطمئن و خودکفا به سبک رآی، باعث بهبود کودک و آرامش خاطر شما می شود. ای کاش همه والدین آن را داشته باشند.»

این نقل قول به خوبی تأثیر مثبت رآی بر کودکان را نشان می دهد.

برای والدین: کاهش استرس و ارتباطی عمیق تر

والدین نیز از به کارگیری اصول رآی بهره های فراوانی می برند. یکی از مهمترین آنها، کاهش استرس است. با رها شدن از فشار دائمی انجام دادن برای کودک و اعتماد به توانایی های او، والدین احساس آرامش بیشتری می کنند. این رویکرد به آنها کمک می کند تا لذت بیشتری از فرزندپروری ببرند، زیرا به جای جنگ و جدال، بر ارتباط و همدلی تمرکز می کنند. ارتباط عمیق تر و معنادارتر با فرزند، نتیجه مستقیم مشاهده گری آگاهانه و احترام متقابل است. والدین فرزند خود را بهتر درک می کنند و می توانند نیازهای واقعی او را شناسایی کنند، نه خواسته های سطحی. جی رونالد لالی، مدیر مرکز مطالعات کودک و خانواده در غرب، نیز در این باره می گوید: مگدا گربر به شما یاد می دهد که چگونه انسانی سالم تربیت کنید. او به طور واضح و هوشمندانه به شما یادآور می شود، اعتمادبه نفس شما به هنگام تربیت کودک از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا کودک آن را احساس می کند. این دیدگاه نشان می دهد که رویکرد رآی، والدینی آرام تر، با اعتماد به نفس تر و در نتیجه، مؤثرتر را پرورش می دهد.

نتیجه گیری: راهی به سوی والدگری سرشار از آرامش و احترام

کتاب «پرورش کودکانی مطمئن و خودکفا به سبک رآی» اثری ماندگار از مگدا گربر، دعوتنامه ای است به یک سبک زندگی والدینی آگاهانه و محترمانه. پیام اصلی این کتاب، اعتماد به ذات کامل و توانمند کودک از لحظه تولد، و پرورش او از طریق احترام عمیق، مشاهده گری آگاهانه و ایجاد فضایی امن برای اکتشاف و رشد خودجوش است. رویکرد رآی به والدین می آموزد که به جای تلاش برای کنترل یا تغییر کودک، شریک سفر او در مسیر رشد باشند و با صبر، همدلی و حضور کامل، از شکوفایی طبیعی او حمایت کنند.

این فلسفه نه تنها به کودکان کمک می کند تا به افرادی مستقل، بااعتمادبه نفس و دارای هوش هیجانی بالا تبدیل شوند، بلکه برای والدین نیز آرامش، لذت و ارتباطی عمیق تر با فرزندانشان به ارمغان می آورد. با به کارگیری اصول رآی، می توان چالش های فرزندپروری را به فرصت هایی برای یادگیری و رشد تبدیل کرد و محیطی سرشار از عشق و احترام در خانه ایجاد نمود. برای درک عمیق تر این فلسفه و بهره مندی کامل از راهکارهای عملی آن، مطالعه کامل این کتاب ارزشمند به تمامی والدین، مربیان و علاقه مندان به روانشناسی کودک توصیه می شود. این کتاب، گنجینه ای از خرد است که می تواند مسیر فرزندپروری را برای بسیاری از خانواده ها متحول سازد و به سوی آینده ای روشن تر هدایت کند.

منابع بیشتر و کتاب های مرتبط

برای افرادی که به دنبال تعمیق دانش خود در زمینه تربیت کودک با رویکردهای احترام آمیز هستند، منابع و کتاب های زیر پیشنهاد می شوند:

• کتاب های دیگری از مگدا گربر یا آثار مرتبط با دکتر اممی پیکلر.
• کتاب پنج زبان عشق کودکان که به درک نیازهای عاطفی کودک از طریق زبان های عشق مختلف می پردازد.
• کتاب چگونه با کودکم صحبت کنم که گوش کند و چگونه گوش کنم که کودکم صحبت کند که بر مهارت های ارتباطی مؤثر با کودکان تمرکز دارد.
• منابع آنلاین معتبر و وب سایت های تخصصی در زمینه رویکرد RIE که اطلاعات و کارگاه های آموزشی ارائه می دهند.