مراحل گرفتن حضانت فرزند بدون طلاق
کودکان را می‌توان ساده ترین، بی آلایش‌ترین و بی دفاع‌ترین افراد جامعه دانست که برای رشد و نمو به توجه و مراقبت‌های افرادی در چارچوب خانواده نیازمند هستند. برای تربیت و پرورش رشد شخصیتی و عقلی هر کودکی باید در بستری به نام صورت بگیرد. در این سایه است که کودک می تواند احساس خوشبختی داشته باشد. از آنجایی که کودکان بی دفاع‌ترین افراد جامعه هستند، قانون برای آن‌ها موادی را در قالب شرایط در نظر گرفته است.
سن حضانت طفل
باتوجه به مبانی فقهی و قوانین کشورمان عاملی که باعث ایجاد حق حضانت فرزند برای والدین می شود، بلوغ می باشد که طبق قانون برای دختران ۹ سالگی و برای پسران ۱۵ سالگی به عنوان سن حضانت در نظر گرفته شده است.
به طور کلی حضانت قبل از طلاق به عهده هردو زوجین است مگر در صورت فوت یا عدم پذیرش حضانت توسط یکی از زوجین همچنین بعد از طلاق زمانی که حضانت باتوجه به قوانین و بررسی صلاحیت و شرایط برای هرکدام از والدین درنظر گرفته شود هیچ کدام نمی توانند از این مسئولیت شانه خالی کنند.
شرایط حضانت فرزند
اصولا بر عهده هردوی والدین است. مگر در مواردی به طور خاص که صلاحیت قانونی هردو یا یکی از والدین رد شود. دراین صورت دادگاه خانواده برای سرپرستی فرزند تصمیم گیری می نماید.
شرایط حضانت فرزند بعد از طلاق زوجین چگونه خواهد بود؟
بعد از زوجین، ابتدا حضانت فرزندان تا سن ۷ سالگی (دختر و پسر) با مادر است و پس از آن تا به سن بلوغ رسیدن با پدر می باشد. پس از رسیدن به سن بلوغ فرزندان می توانند برای ادامه زندگی با هرکدام از والدین تصمیم گیری نمایند. در مواقعی که والدین در خصوص حضانت فرزندان اختلاف داشته باشند در نهایت دادگاه است که برای حضانت فرزندان و شرایط آن حکم صادر می کند.
باید توجه داشت که درصورت اعتیاد داشتن یا عدم صلاحیت پدر ، حضانت فرزند بعد از ۷ سالگی تا زمان بلوغ به مادر واگذار می شود البته اگر مادر نیز شرایط نگهداری نداشته باشد (اعتیاد یا غیره) حضانت از وی سلب می شود. نکته حائز اهمیت درمورد حضانت فرزندان این است که پدر در تمام مدتی که نگهداری و حضانت با مادر می باشد موظف به پرداخت همه مربوط می باشد.
بعد از طلاق توافقی شرایط حضانت فرزند چگونه خواهد بود؟
با توجه به ماده ۲۹ ، دادگاه خانواده مکلف به تصمیم گیری برای نگهداری فرزندان دختر کمتر از ۹ سال و پسران کمتر از ۱۵ سال می باشند. همچنین دادگاه موظف است در مورد حضانت فرزندان در هر نوع تصمیم گیری کند. چنانچه زوجین برای اقدام کنند، باید در مورد حق حضانت فرزندان، میزان ملاقات طرف مقابل با فرزندان، پرداخت و به توافق برسند.
البته لازم به ذکر است که دادگاه موظف است در تعیین حضانت فرزندان بعد از ، مصلحت آن‌ها را در نظر داشته باشد.
مطابق قوانین و حضانت فرزندان، در صورت ازدواج مجدد مادر ، حضانت طفل از وی سلب می شود و به پدر واگذار می شود. اما در با توافق زوجین، فرزندان می‌توانند پس از ازدواج مادر نیز کماکان تحت حضانت وی قرار داشته باشند.
شرایط حضانت فرزند بعد از فوت والدین چگونه خواهد بود؟
باتوجه به قوانین اگر یکی از والدین فوت کنند، تکلیف حضانت با والد زنده می باشد. یعنی در صورت فوت پدر، مادر را بر عهده خواهد گرفت. البته در صورتی که پس از دادخواست ولی قهری، مادر را دارای صلاحیت لازم برای حضانت از فرزند نداند، حضانت از وی گرفته می‌شود.
در شرایطی که هردوی زوجین فوت کرده باشند، حضانت طفل با جدی پدری است که اگر جد پدری نیز زنده نباشد مسئولیت حضانت طفل با خویشان نزدیک به ترتیب طبقات ارث است.
داشتن حق حضانت فرزندان با چه اشخاصی می‌تواند باشد؟
در مورد اشخاصی که حضانت طفل را بر عهده می‌گیرند، فرضیه‌های متعددی وجود داد که باید آن‌ها را تفکیک کنیم:
- بدیهی است که در فرضیه زندگی زوجین در کنار هم ،حضانت طفل با هردوی والدین است.
- در زمان جدایی، مادر تا سن هفت سالگی و پدر بعد از آن اولویت دارد امــا چنانچه بعد از هفت سال، اختلافی در مسئله‌ی حضانت پیش بیاید، دادگاه با توجه به مصلحت کودک تصمیم می‌گیرد. درنتیجه ممکن است مجددا دادگاه حضانت را به مادر طفل برگرداند
- در فرضی که یکی از پدر یا مادر فوت شده باشد، اولویت با شخصی است که زنده مانده یعنی به عنوان مثال با فوت پدر حضانت با مادر است حتی اگر جد پدری (پدر بزرگ پدری) زنده باشد و چنانچه هر دوی آن‌ها – یعنی پدر و مادر- فوت شده باشند، در درجه‌ی اول حضانت با جد پدری، بعد وصی (نماینده‌هایی که از جانب پدر یا جد پدری انتخاب شده) و در نهایت قیم (نماینده‌ی قضایی که توسط دادگاه انتخاب شده که می‌تواند از بستگان طفل باشد) است.
البته باید گفت که قانون‌گذار تفاوتی میان فرزند دختر و پسر قائل نشده و احکام بالا را به جهت تأمین بهتـر مصلحت کودک وضع نموده است؛ بنابراین چنانچه به هر طریق خلاف این مصلحت ثابت شد، دادگاه شخص دیگری را عهده‌دار حضانت می‌کند.
مضاف بر این، فرض شده که فرزند بعد از رسیدن به سن بلوغ (دختر بعد از نه سال قمری و پسر بعد از پانزده سال قمری) بهتر از هر شخصی می‌تواند مصلحت خود را تشخیص دهد؛ بنابراین بعد از این سن، خود مختار به انتخاب است.
موارد سلب حق حضانت فرزند کدام است؟
از جمله مواردی که می‌تواند منجر به شود:
اعتیاد به مواد مخدر، داشتن فساد اخلاقی، جنون و ازدواج مجدد مادر است. در فرض اخیر باید توجه داشت که به ظن قانون‌گذار، مادر تا زمانی که ازدواج نکرده بهتر می‌تواند از فرزندش مراقبت کند اما اگر مادر همچنان خواستار ادامه‌ی حضانت است باید در محضر ثابت کند که این ازدواج خللی در وظایفش ایجاد نمی‌کند و این مراقبت به مصلحت کودک نزدیک‌تر است.
موارد گفته شده تنها مثال‌هایی از دلایل سلب حضانت هستند و چنانچه به دلایل دیگری همچون تأدیب بیش از میزان متعارف، داشتن ساعات کاری طولانی یا ابتلا به بیماری واگیردار، ثابت شود که مصلحت کودک به درستی تأمین نمی‌شود، قاضی شخص دیگری را برای حضانت معین می‌کند.
آیا می‌توان بابت حضانت طفل، مطالبه‌ی دستمزد کرد؟
لازم به ذکر است که حضانت با همان ترتیب گفته شده، وظیفه‌ی اشخاص است؛ بنابراین آن‌ها نمی‌توانند بابت انجام این وظیفه‌ی قانونی مطالبه‌ی دستمزد کنند مگر در صورتی که دادگاه شخص دیگری به غیر از والدین را به عنوان قیم معین کرده باشد.
البته باید دانست این ممنوعیت، منافاتی با مطالبه‌ی ندارد، به عنوان مثال اگر حضانت بر عهده‌ی مادر باشد، پرداخت مخارج مربوط به نگهداری طفل همچون پوشاک و مدرسه، همچنان برعهده‌ی پدر است. علاوه بر این موضوع، قانون‌گذار مقرر کرده که، چنانچه شخص مسئول با وجود توانایی، از نگهداری طفل امتناع ورزد یا دیگری مانع اجرای حکم حضانت شود، ذی‌نفع می‌تواند بازداشت شخص را تا زمان اجرای حکم درخواست نماید.
آیا می‌توان از حق حضانت فرزند صرف نظر کرد؟
از مهم‌ترین مسائلی که در بحث حضانت مطرح می‌شود، اثر صرف‌نظر کردن از این حق (اسقاط حق) در یا قرارداد است. به عنوان مثال خانمی در ازای گرفتن حق حضانت، ی خود را می‌بخشد. آیا در این فرض باید گفت پدر برای همیشه حق حضانت خود را از دست داده و بازگرداندن آن ممکن نیست؟
پاسخ سؤال به این موضوع برمی‌گردد که حضانت، هم حق است و هم تکلیف؛ جنبه‌ی حق آن، قابل اسقاط است اما جنبه‌ی تکلیفش خیر. به بیان دیگر، جایی که پدر یا مادر به دلیل رعایت مصلحت کودک، موظف به نگهداری از او می‌شوند، هیچ نمی‌تواند آن‌ها را معاف از نگهداری کند.
بنابراین اگر پدری که حق حضانت را از خود سلب کرده، ثابت کند که نگهداری طفل توسط مادر به صلاح کودک نیست (از طریق موارد سلب حضانت) می‌تواند مجددا سرپرستی او را برعهده بگیرد.
ملاقات با طفل چیست؟
شخصِ برخوردار از حق حضانت، نمی‌تواند مانع ملاقات اشخاصِ ذی‌حق (همچون پدر، مادر، خواهر و برادر) با طفل شود؛ زیرا این ملاقات‌ها به سلامت روحی و روانی او کمک بسیاری می‌کند، به همین خاطر قانون‌گذار از این حق دفاع کرده است.
به این شکل که اگر شخصی که حضانت بر عهده‌ی اوست اجازه‌ی ملاقات طفل را به دیگری ندهد، شخص اخیر می‌تواند به دادگاه مراجعه و درخواست (دادخواست) ملاقات طفل را ارائه کند. در این صورت وارد رسیدگی می‌شود و در صورت مصلحت، روز و ساعتی را که شخص درخواست‌کننده می‌تواند با کودک ملاقات کند تعیین می‌کند. در بعضی موارد ممکن است این ملاقات در حضور یک ناظر انجام شود.
موارد عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین در قانون
- اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و .
- اشتهار به .
- ابتلا به بیماری های روانی با تشخیص پزشکی قانونی.
- سوءاستفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضداخلاقی مانند فسا د و فحشا، تکدی گری و .
- تکرار خارج از حد متعارف.
در صورتی که به علت یا به هر جهت دیگر ابوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند، هر یک از ابوین که طفل تحت حضانت او نمی باشد، حق ملاقات طفل خود را دارد. تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزییات مربوط به آن ها در صورت اختلاف بین ابوین با محکمه است.
طفل را نمی توان از ابوین و یا از پدر و یا از مادری که حضانت با اوست گرفت، مگر در صورت وجود علت قانونی. همچنین ابوین مکلف هستند که در حدود توانایی خود به تربیت اطفال خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند و نباید آن ها را مهمل بگذارند. وکیل پایه یک دادگستری و وکیل پایه دو دادگستری از نظر نقشی که دارند و وظیفه ای که انجام می دهند با یکدیگر تفاوت دارند، به این صورت که بعضی وکلا فقط به عنوان مشاور در حرفه خود فعالیت می کنند.