ترمه چیست؟ + ترمه دوزی چگونه است و مراحل آن چیست؟
ترمه چیست؟
ترمه، نوعی پارچه گرانبهای بافته شده از الیاف بسیار لطیف است که صنایع دستی نساجی نفیس ایران است.
ترمه نوعی از منسوجات سنتی ایران است که از گذشته های بسیار دور در ایران بزرگ تولید می شده است. کاربرد پارچه ترمه در محصولاتی متنوعی همچون رومیزی ترمه، رانر ترمه، کوسن ترمه، سجاده ترمه، جانمازی ترمه ، تابلو ترمه، روتختی ترمه، سرمه دوزی، کراوات ترمه، البسه ترمه و غیره از دیرباز جزئی از فرهنگایرانی بوده و هست.
در آغاز زرتشتیان پایه گذار هنرترمه بافی بودند و از آن برای دوخت شلوارها و جامه های سنتی و مذهبی وبخصوص مراسم و جشن های خود استفاده می كردند كه از نوع راه راه آن (محرمات) به عنوان شال كمر استفاده می نمودند. معمولا ترمه را با بته جقه های آن می شناسند كه خود داستان و توصیفی دارد كه اینچنین است كه نماد و نقش ترمه برگرفته از سروی خمیده است كه ریشه در فرهنگ اصیل ایرانی-زرتشتی دارد كه علاوه بر فروتنی و خضوع در برابر معبود (اهورامزدا) داستانی این چنین دارد كه زرتشت پیامبر قدیم ایران زمین این درخت بهشتی را در پیشگاه آتشكده كاشت و از آن به بعد این سرو خمیده بعنوان نماد و نقشی مقدس و اهورایی در نفیس ترین پارچه یعنی ترمه از ان استفاده میشده و میشود.
در آغاز همه ترمه ها كاملا دستباف بدون دخالت هیچ دستگاهی بافته می شده است كه بعدها در قرون بعد كم كم دستگاههای سنتی بافت ترمه ساخته شد و تا همین چهل پنجاه سال پیش هم همه ترمه ها باهمین دستگاه های سنتی بافته می شد كه با ورود صنعت و ماشین و دستگاه های ریسندگی و بافندگی به این رشته بافت ترمه اكنون بگونه تمام ماشینی در كیفیت و ضخامت های مختلف از جنس ابریشم و در اندازه های پهنا 70 و 90 و 95 و 1 متر و 120 و 140 و 150 و 180 و 2 متر و حتی پهنا 3 متر هم با توجه به كاربرد آن بافته می شود. از معروفترین و باقدمترین كارخانه های ترمه كه حرف اول را در كیفیت و تنوع ترمه میزنند میتوان به گروه كارخانه های ترمه رضایی ، ترمه حسینی , ترمه سالاری اشاره كرد وهمچنین در زمینه تولیدات عمده سرمه دوزی میتوان نام ترمه اصفهان را نام برد.
از نظرارزشی ابتدا در رده نخست ترمه های قدیمی ( ترمه اصل ) قرار میگیرد كه از جنس كرك و پشم بافته میشدند كه به خاطر دستباف بودن و قدیمی بودن و شناسنامه دار بودنشان بعنوان كالایی عتیقه از گرانبهاترین و نفیس ترین ترمه ها هستند كه در انواع سوزنی و بقچه ای و شال ترمه شامل راه راه و محرمات و شال چارقدی و شال بندی و شال اتابكی و شال كشمیری و شال یزدی بافته می شده است كه متداول ترین نقش های به كار رفته در آن ها بته جقه گوزنی درختی و گل بنفشه است. بر روی این ترمه اصل دراصفهان با سرمه اصل (سیم نقره با روكش آب طلا) دوخت سرمه دوزی انجام می شود كه قیمت این دست بافته ها گاهی تا چند میلیون تومان و حتی بیشتر میرسد و ارزش فراوانی در گذر زمان پیدا كرده اند. . در رده دوم از نظر ارزش ترمه های ابریشمی هستند كه در گوناگونی و تنوع رنگ و نقش بسیار بصورت ماشینی در پهناهای مختلفی بافته میشوند و بسته به جنس و الیاف بكاررفته در آن آن وهمچنین تراكم و تعداد رنگ بكار رفته در آن از متری20000 تومان تا متری 200000 هزار تومان هم فروخته می شود كه در انواع بته بته ای- كتیبه ای – راه راه و پانلی تولید میشود.
ترمه همانند فرش دست بافت دارای تار و پود است که پود در پشت پارچه ترمه به صورت آزاد قرار می گیرد. ترمه اصیل ایران لاکی یا عنابی رنگ است و طرح بته جقه یا سرو خمیده جزء لاینفک آن است. امروزه با توجه به گرایش روزافزون جوامع مدرن به نمادهای سنتی و بومی، محصولات ترمه همچون کیف ترمه و ساک ترمه نیز بسیار مود توجه قرارگرفته است.
امروزه با پیشرفت صنعت نساجی و بافت پارچه ترمه در طرح ها و رنگ های متنوع بافته می شود. نقش ترمه در محصولاتی نسبتا نوینی همچون کوسن ترمه، تابلو ترمه، روتختی ترمه، پشتی ترمه، لحاف ترمه، پرده ترمه، رومبلی ترمه، کتاب های نفیس ترمه، صندوقچه ترمه، جعبه جواهرات ترمه، کیسه شاباش ترمه، لباس ترمه، کفش ترمه و رومیزی های ترمه سرمه دوزی شده از جمله مهم ترین محصولات تولید شده با پارچه ترمه می باشند. نقشهای منحنی مانند بته جقه و گلهای شاهعباسی در رنگهای مختلف در ترمه به کار میرود.
ترمه با طرحهای بسیار متنوعی در نقاط مختلف ایران بافته میشود و ترمه یزد به زیبایی بسیار معروف است.
تاريخچه پارچه ترمه چیست؟
شروع ترمه بافي در ايران به اوايل دوره صفويه مي رسد هر چند برخي را عقيده بر آنست كه زادگاه اصلي ترمه قلب آسياي مركزي و ارتفاعات كشمير است عده اي نيز بر اين باورند كه ترمه بافي در ابتدا درايران آغاز گرديد و سپس به كشمير راه يافته است .آنچه در خصوص اين پارچه بسيار ظريف ميتوان گفت اين است كه ذوق و سليقه و ابتكار ايرانيان در ظرافت بافت ،جنس و طرحهاي خيال انگيز آن در جهان كم نظير ميباشد .اين هنر در دوره شاه عباس صفوي به اوج شكوفايي و تكامل خود دست يافت ، كه شهره جهان گشت و به يكي از محصولات صادراتي ايران مبدل شد .
مراحل بافت ترمه را بدانید!
الف) مواد اوليه مصرفي : نخستين مرحله بافت ترمه تهيه كردن مواد اوليه آن است .معمولا ترمه از پشم و ابريشم مي بافند اما پشم سفيد رايج ترين پشمي است كه در بافت ترمه مورد استفاده قرار مي گيرد زيرا ميتوان آنرا با هر رنگي كه دلخواه است رنگ آميزي نمود .پشم ترمه بايد مرغوب باشد و الياف بلندي داشته باشد كه گوسفندان ايران و كشمير داراي پشمهاي نرم و محكم خوبي بوده و تا حد زيادي براق و سفيد است و بهترين پشم گوسفند در ناحيه پهلوها – شكم – پشت گردن و سر وساق پا قرار دارد و معمولا اين پشمها براي بافت ترمه استفاده مي گردد .نحوه آماده كردن – ريسيدن و رنگرزي كردن و بافتن پشم در قرن 16 ميلادي در ايران پيشرفت زيادي كرد . دوره شاه عباس صفوي را مي توان دوران اوج و شكوفايي صنعت ترمه بافي عنوان کرد ، به دليل اينكه شاه عباس طراحان برجسته اي را از چين وارمنستان به ايران دعوت كرد تا هنر نوين خود را به ايرانيان تعليم دهند به همين دليل ترمه هاي آن زمان زيبايي و برجستگي خاصي پيدا كرد .
شستن پشم
پس از تهيه مرغوب ترين پشم ، اولين قدم تميز كردن پشم از چربي و چرك موجود ومحلول در آن است ، كه بايد قبل از رنگرزي انجام شود .ايرانيان معمولا قبل از اينكه پشم گوسفندان را قيچي كنند حيوان را 10 دقيقه در آب ميشويند سپس براي جدا كردن مواد چربي از پشم آن را دربازها (قليا)خيس كرده و سپس چندين بار با آب مي شستند تا با اينكار ناخالصي ها پاك و پشم براق گرد
سفيد كردن پشم
در ايران از دو روش براي سفيد كردن پشم استفاده ميشود .
روش اول : پشمها را در چمنزار پهن مي كردند تا پس از جذب شبنم و تبخير آن در روز سفيدتر گردد و اين عمل را چندين مرحله انجام مي دادند .
روش دوم: استفاده از مشتقات گوگرد براي سفيد كردن پشم .
د)ثابت كردن رنگ : بعد از اينكه پشم ها به اندازه كافي سفيد شدند ، نوبت رنگ نمودن آنهاست كه يكي از مهمترين مراحل تهيه پشم براي بافت ترمه مي باشد . چون رنگهايي كه مستقيم بكار برده شوند دوام و ثبات ندارند و رنگرزهاي ايران براي رفع اين مشكل ، از موادي بنام دندانه استفاده مي كردند . دندانه ماده شيميايي معدني است كه توانايي جذب رنگ را در پشم افزايش مي دهد .براي اينكه دندانه واكنش مطلوب خود را در رنگرزي كسب كند بايد قبلآ خالص گردد . رايج ترين دندانه ها كه در ايران بكار مي رفتند عبارتند از : زاج سفيد ـ قلع ـ روي ـ كلر ـ سرب و سولفاتهاي ديگر كه مواد معدني و مازوج و برگ سماق و غيره كه مواد گياهي بودند .
نگهداری از ترمه چگونه است؟
بعد از داستان تولید ترمه خوب است بدانیم از این پارچه گرانبها چطور مراقبت کنیم:
- پارچه ترمه با همه استحکام و مقاومت، در برابر نور و رطوبت آسیبپذیر است. اگر رومیزی ترمه دارید هرگز آن را در جایی که در معرض آفتاب است قرار ندهید؛ چون رنگ پریده میشود.
- این پارچه به دلیل داشتن ابریشم، حساس است؛ پس بهترین روش شستشوی آن سپردن ترمه به خشکشویی یا بخارشویی است. اما اگر میخواهید رومیزی یا سجاده خود را در خانه بشویید اول آن را در هوای آزاد آویزان کنید و به آرامی به آن ضربه بزنید تا گرد و غبار از آن خارج شود بعد با آب ولرم و مواد شوینده ملایم که آنزیم یا سفیدکننده ندارد خیس کنید و با دقت و بدون چنگ زدن بشویید. برای خشک کردن ترمه آن را به صورت افقی و در محیط باز خشک کنید.
- اگر خواستید ترمه را اتو کنید حتماً بر روی یک پارچه نخی و از پشت به رو اتو کنید.
اگر به قطع ندانیم زادگاه ترمه ایران است یا کشمیر اما قاطعانه میتوان گفت هنرمندان سرزمینمان طی سالیان سال از چرخهای ریسندگی تا کارخانههای نیمهصنعتی در شکوفایی و تعالی هنر ترمهدوزی و تولید و بافت این پارچه ارزشمند و فاخر تلاش کردهاند و میکنند (مانند ترمه یزد) و چه خوب است اگر ما هم با حمایت از صنایعدستی و هنری کشورمان سهم خوترمه چیست؟ ترمه، نوعی پارچه گرانبهای بافته شده از الیاف بسیار لطیف است که از نساجی نفیس ایران است.
ترمه نوعی از منسوجات سنتی ایران است که از گذشته های بسیار دور در ایران بزرگ تولید می شده است. کاربرد پارچه ترمه در محصولاتی متنوعی همچون رومیزی ترمه، رانر ترمه، کوسن ترمه، سجاده ترمه، جانماز ترمه، تابلو ترمه، روتختی ترمه، سرمه دوزی، کراوات ترمه، البسه ترمه و غیره از دیرباز جزئی از فرهنگایرانی بوده و هست.
در آغاز زرتشتیان پایه گذار هنرترمه بافی بودند و از آن برای دوخت شلوارها و جامه های سنتی و مذهبی وبخصوص مراسم و جشن های خود استفاده می كردند كه از نوع راه راه آن (محرمات) به عنوان شال كمر استفاده می نمودند. معمولا ترمه را با بته جقه های آن می شناسند كه خود داستان و توصیفی دارد كه اینچنین است كه نماد و نقش ترمه برگرفته از سروی خمیده است كه ریشه در فرهنگ اصیل ایرانی-زرتشتی دارد كه علاوه بر فروتنی و خضوع در برابر معبود (اهورامزدا) داستانی این چنین دارد كه زرتشت پیامبر قدیم ایران زمین این درخت بهشتی را در پیشگاه آتشكده كاشت و از آن به بعد این سرو خمیده بعنوان نماد و نقشی مقدس و اهورایی در نفیس ترین پارچه یعنی ترمه از ان استفاده میشده و میشود.
در آغاز همه ترمه ها كاملا دستباف بدون دخالت هیچ دستگاهی بافته می شده است كه بعدها در قرون بعد كم كم دستگاههای سنتی بافت ترمه ساخته شد و تا همین چهل پنجاه سال پیش هم همه ترمه ها باهمین دستگاه های سنتی بافته می شد كه با ورود صنعت و ماشین و دستگاه های ریسندگی و بافندگی به این رشته بافت ترمه اكنون بگونه تمام ماشینی در كیفیت و ضخامت های مختلف از جنس ابریشم و در اندازه های پهنا 70 و 90 و 95 و 1 متر و 120 و 140 و 150 و 180 و 2 متر و حتی پهنا 3 متر هم با توجه به كاربرد آن بافته می شود. از معروفترین و باقدمترین كارخانه های ترمه كه حرف اول را در كیفیت و تنوع ترمه میزنند میتوان به گروه كارخانه های ترمه رضایی ، ترمه حسینی , ترمه سالاری اشاره كرد وهمچنین در زمینه تولیدات عمده سرمه دوزی میتوان نام ترمه اصفهان را نام برد.
از نظرارزشی ابتدا در رده نخست ترمه های قدیمی ( ترمه اصل ) قرار میگیرد كه از جنس كرك و پشم بافته میشدند كه به خاطر دستباف بودن و قدیمی بودن و شناسنامه دار بودنشان بعنوان كالایی عتیقه از گرانبهاترین و نفیس ترین ترمه ها هستند كه در انواع سوزنی و بقچه ای و شال ترمه شامل راه راه و محرمات و شال چارقدی و شال بندی و شال اتابكی و شال كشمیری و شال یزدی بافته می شده است كه متداول ترین نقش های به كار رفته در آن ها بته جقه گوزنی درختی و گل بنفشه است. بر روی این ترمه اصل دراصفهان با سرمه اصل (سیم نقره با روكش آب طلا) دوخت سرمه دوزی انجام می شود كه قیمت این دست بافته ها گاهی تا چند میلیون تومان و حتی بیشتر میرسد و ارزش فراوانی در گذر زمان پیدا كرده اند. . در رده دوم از نظر ارزش ترمه های ابریشمی هستند كه در گوناگونی و تنوع رنگ و نقش بسیار بصورت ماشینی در پهناهای مختلفی بافته میشوند و بسته به جنس و الیاف بكاررفته در آن آن وهمچنین تراكم و تعداد رنگ بكار رفته در آن از متری20000 تومان تا متری 200000 هزار تومان هم فروخته می شود كه در انواع بته بته ای- كتیبه ای – راه راه و پانلی تولید میشود.
ترمه همانند فرش دست بافت دارای تار و پود است که پود در پشت پارچه ترمه به صورت آزاد قرار می گیرد. ترمه اصیل ایران لاکی یا عنابی رنگ است و طرح بته جقه یا سرو خمیده جزء لاینفک آن است. امروزه با توجه به گرایش روزافزون جوامع مدرن به نمادهای سنتی و بومی، محصولات ترمه همچون کیف ترمه و ساک ترمه نیز بسیار مود توجه قرارگرفته است.
امروزه با پیشرفت صنعت نساجی و بافت پارچه ترمه در طرح ها و رنگ های متنوع بافته می شود. نقش ترمه در محصولاتی نسبتا نوینی همچون کوسن ترمه، تابلو ترمه، روتختی ترمه، پشتی ترمه، لحاف ترمه، پرده ترمه، رومبلی ترمه، کتاب های نفیس ترمه، صندوقچه ترمه، جعبه جواهرات ترمه، کیسه شاباش ترمه، لباس ترمه، کفش ترمه و رومیزی های ترمه سرمه دوزی شده از جمله مهم ترین محصولات تولید شده با پارچه ترمه می باشند. نقشهای منحنی مانند بته جقه و گلهای شاهعباسی در رنگهای مختلف در ترمه به کار میرود.
ترمه با طرحهای بسیار متنوعی در نقاط مختلف ایران بافته میشود و ترمه یزد به زیبایی بسیار معروف است.
برای ترمهبافی از ابریشم و پشم مرغوب با الیاف بلند استفاده میکنند. نخها با رنگهای گیاهی و مواد مصنوعی طبیعی، و بیشتر به رنگهای عنابی، قرمز، سبز، نارنجی و مشکی رنگرزی میشوند. برخی از نقشهای متنوع ترمه بافی عبارتند از بته جقه، گلهای شاهعباسی، بته خرقه، شاخ گوزنی، امیری، راه راه (محرمات)، بته سروی و بته بادامی
در گذشته نقشهای ترمه را به روش انگشتی ایجاد میکردند ولی امروزه از دستگاه چهاروردی (که برای شعربافی و نساجی سنتی به کار میرفت) استفاده میشود. ترمهبافی از اوایل دوران صفویه در ایران رونق داشته ولی اکنون به یمن و همت هنرمندان سختکوش ایرانی درحال به روز شدن است و در یزد، کاشان، کرمان، اصفهان و تهران کارگاههای ترمهبافی وجود دارند.
بیشتر بخوانید: fabric land
پارچه ترمه به پارچه ظریف و لطیفی اطلاق میشود كه از دو سری نخ تار وپود که با دست بافت بافته شده باشد به نحوی كه پود در پشت پارچه به صورت آزاد و تراكم پودی آن زیاد باشد .جنس آن از كرك و پشم یا ابریشم با طرحهای اصیل و سنتی ایران است .
تاریخچه ترمه
شروع ترمه بافی در ایران به اوایل دوره صفویه می رسد هر چند برخی را عقیده بر آنست كه زادگاه اصلی ترمه قلب آسیای مركزی و ارتفاعات كشمیر است عده ای نیز بر این باورند كه ترمه بافی در ابتدا درایران آغاز گردید و سپس به كشمیر راه یافته است .آنچه در خصوص این پارچه بسیار ظریف میتوان گفت این است كه ذوق و سلیقه و ابتكار ایرانیان در ظرافت بافت ،جنس و طرحهای خیال انگیز آن در جهان كم نظیر میباشد .این هنر در دوره شاه عباسصفوی به اوج شكوفایی و تكامل خود دست یافت ، كه شهره جهان گشت و به یكی از محصولات صادراتی ایران مبدل شد
مراحل بافت ترمه :
الف) مواد اولیه مصرفی : نخستین مرحله بافت ترمه تهیه كردن مواد اولیه آن است .معمولا ترمه از پشم و ابریشم می بافند اما پشم سفید رایج ترین پشمی است كه در بافت ترمه مورد استفاده قرار می گیرد زیرا میتوان آنرا به رنگ دلخواه رنگ آمیزی نمود .پشم ترمه باید مرغوب باشد و الیاف بلندی داشته باشد كه گوسفندان ایران دارای پشمهای نرم و محكم خوبی بوده و تا حد زیادی براق و سفید است و بهترین پشم گوسفند در ناحیه پهلوها – شكم – پشت گردن و سر وساق پا قرار دارد و معمولا این پشمها برای بافت ترمه استفاده می گردد .نحوه آماده كردن – ریسیدن و رنگرزی كردن و بافتن پشم در قرن 16 میلادی در ایران پیشرفت زیادی كرد . از دوره شاه عباس صفوی می توان به عنوان دوران اوج و شكوفایی صنعت ترمه و قالی بافی یاد کرد ، به دلیل اینكه شاه عباس طراحان برجسته ای را از چین وارمنستان به ایران دعوت كرد تا هنر نوین خود را به ایرانیان تعلیم دهند به همین دلیل ترمه های آن زمان زیبایی و برجستگی خاصی پیدا كرد .
ب) شستن پشم : پس از تهیه مرغوب ترین پشم ، اولین قدم تمیز كردن پشم از چربی و چرك موجود ومحلول در آن است ، كه باید قبل از رنگرزی انجام شود .ایرانیان معمولا قبل از اینكه پشم گوسفندان را قیچی كنند حیوان را 10 دقیقه در آب میشویند سپس برای جدا كردن مواد چربی از پشم آن را دربازها (قلیا)خیس كرده و سپس چندین بار با آب می شستند تا با اینكار ناخالصی ها پاك و پشم براق گردد .
ج ) سفید كردن پشم : در ایران از دو روش برای سفید كردن پشم استفاده میشود .
روش اول : پشمها را در چمنزار پهن می كردند تا پس از جذب شبنم و تبخیر آن در روز سفیدتر گردد و این عمل را چندین مرحله انجام می دادند .
روش دوم: استفاده از مشتقات گوگرد برای سفید كردن پشم .
د)ثابت كردن رنگ : بعد از اینكه پشم ها به اندازه كافی سفید شدند ، نوبت رنگ نمودن آنهاست كه یكی از مهمترین مراحل تهیه پشم برای بافت ترمه می باشد . چون رنگهایی كه مستقیم بكار برده شوند دوام و ثبات ندارند و رنگرزهای ایران برای رفع این مشكل ، از موادی بنام دندانه استفاده می كردند . دندانه ماده شیمیایی معدنی است كه توانایی جذب رنگ را در پشم افزایش می دهد .برای اینكه دندانه واكنش مطلوب خود را در رنگرزی كسب كند باید قبلآ خالص گردد . رایج ترین دندانه ها كه در ایران بكار می رفتند عبارتند از : زاج سفید ـ قلع ـ روی ـ كلر ـ سرب و سولفاتهای دیگر كه مواد معدنی و مازوج و برگ سماق و غیره كه مواد گیاهی بودند .
ه) رنگرزی به وسیله رنگهای طبیعی و گیاهی : رنگ ترمه های ایرانی معمولا از گیاهان طبیعی تهیه می شود .این رنگ ممكن است از ریشه ، تنه ، برگها ، گل ، میوه و یا پوست گیاهان بدست آید . چون حفظ پارچه های ترمه پشمی بسیار مشكل است و در اثر رطوبت و بید از میان رفته اند و اطلاعات كمی از رنگ آنها باقی مانده است.
پارچه ترمه به پارچه ظريف و لطيفي اطلاق ميشود كه از دو سري نخ تار وپود که با دست بافت بافته شده باشد به نحوي كه پود در پشت پارچه به صورت آزاد و تراكم پودي آن زياد باشد .جنس آن از كرك و پشم يا ابريشم با طرحهاي اصيل و سنتي ايران است .
تاريخچه ترمه
شروع ترمه بافي در ايران به اوايل دوره صفويه مي رسد هر چند برخي را عقيده بر آنست كه زادگاه اصلي ترمه قلب آسياي مركزي و ارتفاعات كشمير است عده اي نيز بر اين باورند كه ترمه بافي در ابتدا درايران آغاز گرديد و سپس به كشمير راه يافته است .آنچه در خصوص اين پارچه بسيار ظريف ميتوان گفت اين است كه ذوق و سليقه و ابتكار ايرانيان در ظرافت بافت ،جنس و طرحهاي خيال انگيز آن در جهان كم نظير ميباشد .اين هنر در دوره شاه عباس صفوي به اوج شكوفايي و تكامل خود دست يافت ، كه شهره جهان گشت و به يكي از محصولات صادراتي ايران مبدل شد .
مراحل بافت ترمه :
الف) مواد اوليه مصرفي : نخستين مرحله بافت ترمه تهيه كردن مواد اوليه آن است .معمولا ترمه از پشم و ابريشم مي بافند اما پشم سفيد رايج ترين پشمي است كه در بافت ترمه مورد استفاده قرار مي گيرد زيرا ميتوان آنرا با هر رنگي كه دلخواه است رنگ آميزي نمود .پشم ترمه بايد مرغوب باشد و الياف بلندي داشته باشد كه گوسفندان ايران و كشمير داراي پشمهاي نرم و محكم خوبي بوده و تا حد زيادي براق و سفيد است و بهترين پشم گوسفند در ناحيه پهلوها – شكم – پشت گردن و سر وساق پا قرار دارد و معمولا اين پشمها براي بافت ترمه استفاده مي گردد .نحوه آماده كردن – ريسيدن و رنگرزي كردن و بافتن پشم در قرن 16 ميلادي در ايران پيشرفت زيادي كرد . دوره شاه عباس صفوي را مي توان دوران اوج و شكوفايي صنعت ترمه بافي عنوان کرد ، به دليل اينكه شاه عباس طراحان برجسته اي را از چين وارمنستان به ايران دعوت كرد تا هنر نوين خود را به ايرانيان تعليم دهند به همين دليل ترمه هاي آن زمان زيبايي و برجستگي خاصي پيدا كرد .
ب) شستن پشم : پس از تهيه مرغوب ترين پشم ، اولين قدم تميز كردن پشم از چربي و چرك موجود ومحلول در آن است ، كه بايد قبل از رنگرزي انجام شود .ايرانيان معمولا قبل از اينكه پشم گوسفندان را قيچي كنند حيوان را 10 دقيقه در آب ميشويند سپس براي جدا كردن مواد چربي از پشم آن را دربازها (قليا)خيس كرده و سپس چندين بار با آب مي شستند تا با اينكار ناخالصي ها پاك و پشم براق گردد .
ج ) سفيد كردن پشم : در ايران از دو روش براي سفيد كردن پشم استفاده ميشود .
روش اول : پشمها را در چمنزار پهن مي كردند تا پس از جذب شبنم و تبخير آن در روز سفيدتر گردد و اين عمل را چندين مرحله انجام مي دادند .
روش دوم: استفاده از مشتقات گوگرد براي سفيد كردن پشم .
د)ثابت كردن رنگ : بعد از اينكه پشم ها به اندازه كافي سفيد شدند ، نوبت رنگ نمودن آنهاست كه يكي از مهمترين مراحل تهيه پشم براي بافت ترمه مي باشد . چون رنگهايي كه مستقيم بكار برده شوند دوام و ثبات ندارند و رنگرزهاي ايران براي رفع اين مشكل ، از موادي بنام دندانه استفاده مي كردند . دندانه ماده شيميايي معدني است كه توانايي جذب رنگ را در پشم افزايش مي دهد .براي اينكه دندانه واكنش مطلوب خود را در رنگرزي كسب كند بايد قبلآ خالص گردد . رايج ترين دندانه ها كه در ايران بكار مي رفتند عبارتند از : زاج سفيد ـ قلع ـ روي ـ كلر ـ سرب و سولفاتهاي ديگر كه مواد معدني و مازوج و برگ سماق و غيره كه مواد گياهي بودند .
ه) رنگرزي به وسيله رنگهاي طبيعي و گياهي : رنگ ترمه هاي ايراني معمولا از گياهان طبيعي تهيه مي شود .اين رنگ ممكن است از ريشه ، تنه ، برگها ، گل ، ميوه و يا پوست گياهان بدست آيد . چون حفظ پارچه هاي ترمه پشمي بسيار مشكل است و در اثر رطوبت و بيد از ميان رفته اند و اطلاعات كمي از رنگ آنها باقي مانده است.
انواع ترمه
انواع ترمه هاي ايراني و كشميري بشرح زير مي باشند:
1- شال چهرقدي : اندازه آن 5/1*5/1 مي باشد و براي روسري يا بقچه بكار مي رود كه هم لچك ترنجي آن متداول بوده و هم نوع گلدار آن .
2- شال راه راه : که بر دونوع است :
الف) شال راه راه پهن
ب) شال راه راه باريك
که هرکدام نوع مصرف خودش را متناسب با سليقه افراد در استفاده از آنها دارد .
3- شال اتابكي : از نوع كشميري است و از پشم بسيار لطيف بافته مي شود.
4- شال بندي : نقشه آن شبيه لانه زنبور است و داخل هر خانه يك گل يا يك بته مي خورد
5- شال محرمات : به نوعي شال راه راه گفته مي شود كه پهناي رههاي آن متفاوت است .
6- شال كشميري : به انواع شالهاي بافت كشمير گفته مي شود كه معروفترين آن نقشه بته جقه ،نقشه شاخ گوزني و نقشه درختي مي باشند.
7- شال زمردي : نوع اعلاي شال كشميري است كه زمينه نيلي با نقشه بته جقه و رنگهاي بسيار زنده بخصوص رنگ سبز زمردي دارد.
8- شال كرمان : به تمام شالهاي بافت كرمان گفته مي شودو انواع گوناگون دارد .
9- شال اميري : همچنانكه از نامش پيداست از انواع درباري و اعلاي شالهاي كشميري است عموما نقش بته جقه و شاخ گوزني آن ديده شده است .
10- شال يزدي : ترمه هاي يزدي به ترمه هاي بافت منطقه يزد گفته مي شود كه اكثرا يا راه راه هستند و يا گلهاي شاه عباسي مي خورند كه قديمي و ناياب هستند.
ابزار كار و شيوه بافت ترمه
دستگاه بافندگي ترمه ،تقريبا شبيه ساير دستگاههاي نساجي سنتي ،چوبي است و در خود مناطق توليد وتوسط صنعتگران محلي ساخته مي شود .اين نوع دستگاهها چهار وردي است كه وردها توسط پدالهايي كه در زير پاي بافنـده قرار دارند بــه حركت در مي آيند .پس از تهيه مواد اوليه و تدارك دستگاه بافندگي كار چله كشي به شكلي كه در بافت ساير منسوجات دست بافت رايج است انجام و بدنبال آن عمل بافت آغاز مي گردد .هر دستگاه ترمه نياز به يك گوشواره كش دارد كه استادكار در پشت دستگاه نشسته و گوشواره كش در بالاي آن قرار مي گيرد که كار وي انتخاب و تعيين نخهاي مخصوص جهت ايجاد نقش بر روي پارچه مي باشد و نقوشي كه معمولا بر روي ترمه هاي ايراني ديده مي شود حاصل و نتيجه همكاري گوشواره كش با استاد است .
مطالعه و بررسي هاي موجود نشان دهنده اين واقعيت است كه بافت ترمه كار بسيار مشكل و طاقت فرسايي بوده است .بافت ترمه با دستگاههاي سنتي نياز به صرف وقت،دقت و مهارت فراوان بوده و به كمك اين دستگاه مي توان حدود 20 الي 25 سانتي متر ترمه مرغوب در طول روز ( معادل 8 ساعت کار مفيد ) بافت ولي با استفاده از دستگاه ژاكارد كه در حقيقت كار گوشواره كش در دستگاههاي ساده بافندگي را انجام مي دهد توليد كمي افزايش يافته و به حدود 100 سانتي متر در روز رسيده است .يكي از حساس ترين وظايف بافنده انتخاب رنگ و هماهنگي آن مي باشد كه ترمه باف بايد سعي و دقت بسياري در آن بكار برد و دشواري اين مطلب وقتي روشن مي شود كه توجه كنيم تارهاي ترمه بايد همگي داراي يك رنگ و از يك جنس باشند و تنها انتخاب رنگ در مورد پودها متفاوت بود ، يعني زمينه هميشه ثابت و تنها در متن آن مي بايست انتخاب رنگها صورت پذيرد .
در بافتن ترمه موضوع بسيار حساس ديگر بكار بردن پودها و تارهايي با ضخامت متفاوت و همچنين طريقه بافت يعني گذاردن اين تارهاو پودها در كنار يكديگر مي باشد و چون رنگ تارهاثابت است بنابراين در بيننده تنها تركيبي از رنگهاي تار و پودها به چشم مي خورد كه خود بيانگر دشواري كار بافنده مي باشد .در بافتن شالهاي كشميري معمولا پود را در زير يك تار و از روي دو تار مجاور رد مي كنند و اين ترتيب در قسمتهاي ساده شال تكرار مي شود و در نقشه ها سعي مي شود كه اين ترتيب حفظ گردد ، مگر در جاهائيكه نقشه حكم كند كه پود از روي تعداد كمتر يا بيشتري تار رد شود .
نوع ديگر بافت وجود دارد كه زياد متداول نبوده و در آن پودهاي رنگي (پود نقشه) قسمت اصلي پارچه را تشكيل نمي دهند يعني اگر پود شكافته شود جاي آن خالي نمي ماند و پود ديگري كه زمينه را تشكيل مي دهد نمايان مي گردد . اكثر شالهاي كشميري طوري بافته شده اند كه قسمت اضافه هر پود را در رج بعدي بكار برده اند و پشت ترمه نخهاي آزاد به چشم نمي خورد ولي در شالهاي كرماني قسمت اضافه پودها در پشت ترمه بلااستفاده و آزاد مي ماند ،شالهاي خراسان ويزد نيز مثل شال كرمان پشتشان داراي قسمتهاي اضافه پودهاي رنگي است .
رنگهايي كه اطلاعاتي از آنها باقي مانده است :
نوع منبع رنگ رنگ نوع منبع رنگ رنگ
رناس نارنجي ـ قرمز جفت بنفش ـ قرمز
برگ حنا قرمز ـ قهوه اي زعفران آبي يا آبي تيره
ريشه توت زرد پوست گردو قهوه اي ـ خاكستري
زردچوبه زرد پررنگ برگ مو زرد روشن
برگ توت زرد روشن برگ چاي زرد ـ قهوه اي
پوست انار قهوه اي ـ خاكستري كنده درخت بقم بنفش ـ سياه
پوست بلوط قرمز مايل به قهوه اي پوست خشخاش قهوه اي
برگ سماق قرمز ـ قهوه اي پوست درخت سيب قهوه اي ـ زرد
يكي از وظايف مهم و مشكل بافنده ترمه انتخاب رنگ و جور كردن آنها ميباشد كه اين جور كردن يا از طريق رنگهاي متجانس و داراي هارموني انتخاب مي شود يا حتي ممكن است از انتخاب رنگ متضاد در يك فرم مشخص نيز نوعي تجانس و زيبايي به چشم بخورد كه اين مسئله يك راز در هنر ترمه ايران است .
كاربرد ترمه در گذشته و حال
ترمه در زمانهاي گذشته مصارف متنوع و گوناگوني داشته است كه از جمله:دوختن لباسهاي فاخر،اشرافي ، پرده، جانماز، خلعتي و… را مي توان نام برد . امروزه نيز از ترمه به عنوان پارچه مبلمان ـ پشتي و روميزي و … استفاده مي شود . مصرف كنندگان ترمه در گذشته بيشتر رجال و اشراف و پادشاهان بوده اند و در زمان حال اغلب اقشار متوسط و بالاي جامعه هستند كه آن را بعنوان هديه در عروسي ها و در اعياد و مراسم رسمي و خانوادگي به يكديگر تقديم مي كنند .
وضعيت ترمه در حال و گذشته
صنعت ترمه قبل از ورود پارچه ها و منسوجات بافت كارخانه هاي ماشيني غرب به ايران از رونق چشمگيري برخوردار بوده است و به دليل مصارف و كاربرد متنوع آ ن در بين طبقات مرفه به بخشي از نيازهاي مصرفي پاسخ داده است به طوريكه تعداد دستگاههاي بافندگي در زمان قديم در يزد حدود 500 الي 700 دستگاه مي رسيده است اما در زمان حال اين صنعت دستي تقريباً منسوخ شده است .
علل نابودي ترمه در ايران
صنعت بافت پارچه در قرن 19 ، يعني در اواخر حكومت قاجاريه با گسترش مناسبات سرمايه داري كه به صورت جبري و اجتناب ناپذير به فراخناي گيتي هجوم آورده بود و در پي غارت مواد خام و تصاحب بازارها جهت فروش ترمه و سود بيشتر ، مواجه بود .
ساختار ايران در آن مقطع دچار يك ضعف مضاعف بود : از يك طرف به دليل ضعف تاريخي و اقتصادي ـ اجتماعي امكان توسعه سرمايه داري و به تبع آن ظهور يك طبقه سرمايه دار قوي با پشتوانه ملي را عاجز بود و از سوي ديگر، وابستگي حكومت به استعمار روس و انگليس بود كه هيچگونه تحرك و پويايي را در اقتصاد ملي ايران بر نمي انگيخت و سعي در فروپاشي صنايع داخلي و نابودي همه جانبه آن مي کرد و در نهايت با تسلط يافتن بر حوزه هاي اقتصادي و كنترل و تحت نفوذ در آوردن سياست داخلي و خارجي توانستند به نيات شوم خود جامه عمل بپوشانند .
علاوه بر اين موارد پايين بودن قدرت خريد مردم -گراني مواد اوليه -مقدار كم بافت در طول روز ـ ظهور ماشينهاي پارچه بافي و رقابتهاي بازرگاني را در اواخر دوره قاجاريه ميتوان به عنوان عوامل مؤثر در منسوخ صنعت ترمه به شمار آورد .
اما مي توان با تقويت باورهاي فرهنگي مربوط به اشتغال در اين حوزه ( صنايع دستي ) ، ارائه امتيازات خاص به محدود شاغلين انگشت شمار در اين رشته هنري و حمايت همه جانبه از اين هنرمندان ، شاترمه دوزی چیست؟ این هنر چه پیشینه و تاریخچهای دارد؟ ترمه دوزی در حال حاضر در کدام بخشهای جهان طرفدار دارد؟ برای پاسخ به تمامی این سوالات، به شما پیشنهاد میکنیم که با ما همراه بمانید. ترمهها به عنوان پارچههای زیبا و خوش طرح و نقش شناخته میشوند که استفادههای گوناگونی دارند. تقریباً میتوان گفت که تمام ما ایرانیها با ترمهها آشنایی داریم و میدانیم که این محصولات چه ویژگیهایی دارند و در چه زمینه هایی مورد استفاده قرار میگیرند.
اما شما به عنوان یک ایرانی در رابطه با ترمه دوزی اطلاعات دارید و میدانید که این هنر در کدام بخشهای ایران رواج دارد و چگونه باعث تولید ترمههای زیبا و چشمنوازی مانند محصولاتی میشوند که ما آنها را در حال حاضر در بازار میبینیم؟ ما در ادامه این مقاله تلاش داریم تا به طور کامل و جامع برای شما در رابطه با ترمه دوزی صحبت کنیم. اگر شما نیز قصد دارید بدانید ترمه دوزی چیست و بیشتر در این رابطه اطلاعات کسب کنید، با ما همراه بمانید.
ترمه دوزی چیست؟ این هنر چه ویژگیهایی دارد؟
برای پاسخ به این سوال که ترمه دوزی چیست باید بگوییم که ترمه دوزی نوعی هنر اصیل ایرانی میباشد که در آن با استفاده از پارچهها و الیاف ارزشمندی مانند ابریشم، پشم و… محصولاتی مانند پارچه لباس، ، ر، ، و… تولید میشود. یکی از مهمترین ویژگیهای هنر ترمه دوزی این است که شما میتوانید ترمه دوزی را با سایر هنرهای موجود مانند منبتکاری، سرمهدوزی و… تلفیق کنید و محصولات بسیار زیبا و چشمنوازی را تولید کنید. ترمه دوزی یکی از قدیمیترین هنرهای تخصصی ایرانی میباشد که در حال حاضر نیز بارقههای آن در میان مردمان این سرزمین باقی مانده است. همین موضوع باعث شده تا ترمهها و در حال حاضر در زمینههای گوناگون و متنوعی در کشور عزیزمان ایران مورد استفاده قرار بگیرند.
ترمه دوزی چیست؟
بررسی مراحل ترمه دوزی
برای این که شما به صورت دقیقتر متوجه شوید که ترمه دوزی چیست، باید با مراحل بافت ترمهها نیز آشنا شوید. شاید بسیاری از شما این موضوع را ندانید اما ترمههای اصیل با دست و درست مانند فرشها بافته میشوند. همین موضوع باعث شده تا این پارچه، پارچه بسیار نفیس و پرطرفداری باشد که از گذشتههای دور تاکنون به طور کامل جایگاه خودش را حفظ کرده است. برای بافت ترمه درست مانند هر هنر دیگری باید مراحلی طی شود. طی کردن دقیق و جزئی این مراحل میتواند در انتها خروجی کار را تا حد بسیار زیادی باکیفیتتر و بهتر سازد. اجازه دهید در ادامه به طور کامل برای شما مراحل بافت ترمه را بررسی کنیم.
بیشتر بخوانید:
آماده سازی مواد اولیه
در مرحله اول ترمه دوزی، مواد اولیه مورد نیاز برای این تولید ترم به طور کامل آماده میشوند. پیشتر برای شما گفتیم که در حال حاضر ترمهها از ابریشم و پشم بافته میشوند. البته این محصولات میتوانند با استفاده از الیاف مصنوعی دیگری مانند ویسکوز یا پلی استر نیز تولید شوند. اما خب اگر قرار باشد ترمهها با الیاف بهتری بافته شوند، معمولاً از پشم و ابریشم بهره گرفته میشود. پشمی که برای بافت ترمه مورد استفاده قرار میگیرد باید کاملاً سفید و یکدست باشد.
ابریشم نیز به همین صورت میباشد. سفید بودن و رسیدن الیاف مورد نظر به رنگ پایه، باعث میشود تا آنها به راحتی به رنگهای دلخواه در بیایند و برای بافت ترمه مورد استفاده قرار بگیرند. پشم و ابریشمهایی که برای بافت ترمه انتخاب میشوند باید الیاف بسیار بلندی داشته باشند تا روند بافت ترمه را راحتتر سازند. معمولاً برای بافت ترمه از پشم خاصی بهره گرفته میشود که نرم و محکم هستند و براقی و سفیدی آنها نیز بیشتر است. معمولاً بهترین پشم در این زمینه پشم ناحیه پهلوها، شکم و پشت گردن گوسفندان میباشد.
شستشوی مواد اولیه
در مرحله دوم از مراحل ترمه دوزی، پشمهایی که آماده شده بودند به طور کامل شسته میشوند. البته اگر قرار باشد ابریشم نیز در این زمینه مورد استفاده قرار بگیرد، آن را نیز میشویند تا به طور کامل پاک شود. پشم و ابریشم ممکن است که در برخی موارد کثیف و پر از آلودگی باشند. دقیقاً به همین دلیل است که مرحله شستن مواد اولیه برای ترمه دوزی، مرحله بسیار مهم و حیاتی میباشد. معمولاً قبل از چیدن پشم، گوسفندان به طور کامل برای حدود 10 دقیقه شسته میشوند و در قدم بعد پشم بعد از چیده شدن نیز به طور کامل شسته میشوند تا آلودگی و ناپاکیهای آن به طور کامل از بین برود. معمولاً برای از آلودگیهای موجود در پشم، آنها را با قلیا میشویند تا چربیها به طور کامل از بین بروند.
بیشتر بخوانید :
رنگ کردن الیاف
در مرحله بعدی از ترمه دوزی الیاف را رنگ میکنند. میتوان گفت که جذابترین مرحله از کسب اطلاعات در رابطه با این که ترمه دوزی چیست، شناخت نحوه رنگ کردن انواع متفاوت الیاف میباشد. هنگامی که پشم و ابریشم به طور کامل سفید شدند و هر گونه آلودگی از روی آنها پاک شد، برای رنگ کردن آماده میشوند. رنگ هایی که به صورت مستقیم برای رنگ کردن الیاف مورد استفاده قرار میگیرند دوام زیادی ندارند. به همین دلیل این هنر رنگرزان است که میتواند دوام و ثبات رنگ را تا حد بسیار زیادی بالا ببرد و باعث شود تا ترمههای بافته شده در انتها و باکیفیتتر و بهتر باشند. ماده شیمیایی که برای ثابت کردن رنگ مورد استفاده قرار میگیرد دندانه نام دارد که میتواند توانایی جذب رنگ در پشم و ابریشم را تا حد بسیار زیادی بالا ببرد. دندانه ها ممکن است شامل زاج سفید، روی، سرب، کلر، قلب و… باشند.
شروع ترمه دوزی و بافت ترمه
در انتها بعد از این که الیاف به طور کامل رنگ و آماده شد، روند بافت ترمه آغاز میشود. برای این که شما متوجه شوید که ترمه دوزی چیست، قاعدتا باید با نحوه بافت ترمه نیز آشنا شوید. در حال حاضر ترمهها به دو صورت دستی و ماشینی بافته میشوند. به این موضوع توجه داشته باشید که بافت ترمه با دست بسیار زمان بر خواهد بود و ترمههایی که با دست بافته میشوند بسیار گران قیمت میباشند. قاعدتاً ترمههایی که با دستگاه های مخصوصی بافته میشوند ارزان قیمتتر هستند و شما میتوانید با بودجه های کمتری آنها را تهیه نمایید و از آنها بهره ببرید.
اگر قرار باشد ترمهها با دست بافته شوند، هنر ترمه باف از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. شاید شما تصور کنید که ترمه بافی و قالی بافی با یکدیگر مشابه میباشند اما این دو هنر تفاوتهایی نیز با هم دارند. در هنر ترمه دوزی ظرافت و تخصص از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است زیرا طرحها و رنگهای ترمه، در مقیاس بسیار کوچکتری در مقایسه با فرشها ایجاد میشوند. همین موضوع باعث میشود تا ترمه بافی کاری چالشبرانگیزتر و سختتر نسبت به قالی بافی باشد.
بررسی مراحل ترمه دوزی
ارزش ترمه چقدر است؟
بعد از صحبت در رابطه با این که ترمه دوزی چیست و چه ویژگیهایی دارد، حال بهتر است بررسی کنیم که ارزش ترمه چقدر میباشد و چرا ترمهها به عنوان یکی از نفیسترین پارچهها در سراسر جهان شناخته میشوند. قاعدتاً هرچه ترمه با کیفیت تر بافته شده باشد، قیمت بیشتری خواهد داشت و ارزشمندتر است. برای مثال در مقایسه ترمه ای که با دست بافته شده یا ترمه ای که با ماشینهای صنعتی بافته شده، قاعدتاً محصولی که با دست بافته شده، بسیار گران قیمتتر خواهد بود. اما ارزش کلی ترمهها تنها به فیزیک آنها خلاصه نمیشود.
در واقع اصلیترین ارزش پارچههای ترمه در هنر ترمه بافی و ارزش معنوی آنها خلاصه میشود. ترمههایی که در حال حاضر تولید میشوند بیش از ارزش مادی، ارزش معنوی دارند. زیرا به عنوان یک شناسنامه های ایرانی شناخته میشوند. علاوه بر این موضوع، ترمهها میتوانند حس و حال و انرژی خوبی نیز با خودشان به همراه داشته باشند. پس اگر میخواهید به صورت دقیقتر بدانید که ترمه دوزی چیست، باید به شما بگوییم که ترمه دوزی هنری است که آمیخته از فرهنگ، گذشته، شور و نشاط ایرانی میباشد.
جمعبندی
ما به طور کامل در این محتوا برای شما گفتیم که ترمه دوزی چیست و این هنر چگونه در نهایت به تولید ترمههای زیبا و چشم نواز منجر میشود. اگر شما نیز به دنبال در انواع متفاوت هستید و میخواهید که از این محصولات در زمینههای گوناگونی بهره ببرید، میتوانید با مراجعه به سایت ترمه اسطوره محصولات مورد نیاز خود را تهیه کنید از آنها بهره ببرید. در سایت ترم اسطوره انواع گوناگون و متفاوتی از ترمهها وجود دارند که هر کدام از آنها دارای ویژگیهای خاصی میباشند. فرقی نمیکند که شما به دنبال چه نوع ترمه با چه رنگ، طرح و ویژگیهایی هستید.
مطمئن باشید که در سایت ترمه اسطوره، میتوانید انواع گوناگون و متفاوتی از این محصولات را با هر طرح و رنگی که میخواهید تهیه کنید و از آنها بهره ببرید. سایت ترمه اسطوره همواره سعی میکند تا بهترین و باکیفیتترین ترمهها را با ویژگیهای منحصر به فرد به دست شما مشتریان برساند و نیاز شما را به طور کامل برطرف سازد. شما میتوانید با مراجعه به انواع گوناگون محصولات این سایت را بررسی کنید و بعد مطابق سلیقه خود یکی از محصولات را تهیه نمایید و از آن بهره ببرید.